Honestidade, por favor

Nestes tempos que vivimos de debates, tertulias e diatribas diversas sobre o sistema educativo, non podo evitar sentir certo pudor ao escoitar os moi solemnes discursos de certos políticos e expertos na materia que fan desfilar unha sucesión de expresións coma "mercado laboral", "emprego", "economía", "competencia internacional", "crecentes esixencias", "tecnoloxías da información", "informática", "capacitación", "globalización", etc. En 2005 Tony Blair mesmo chegou a declarar que "a educación é a mellor política económica que se pode facer".

Non podo evitar pensar ao mesmo tempo en Álex, un alumno meu de sete anos, que aínda fica marabillado durante uns segundos ollando como a súa bolboreta de papel parece axitar as ás nun movemento máxico.

Deberíamos ser honestos con Álex e con todos os nenos de sete anos e dicirlles que o que o Sistema espera deles non é que soñen con bolboretas de cores, que agarden a chegada do ratiño dos dentes pola noite, que imaxinen a lúa coma un plátano noctámbulo ou que describan nun papel as súas vacacións soñadas. Non, o que o Sistema quere é un Álex que sexa un futuro traballador obediente, competente tecnolóxicamente, trilingüe aparentemente, e tamén, por que non dicilo? acrítico intelectualmente.

Encaixes

Desde os tempos do instituto, cando menos, un ten ás veces esa sensación de non encaixar en ningunha parte, de estar fóra de sitio case sempre e de ser, dalgún xeito, diferente. Na adolescencia non é facil manexar estas sensacións e as situacións a que levan. Cando nos facemos adultos temos máis perspectiva e xa nos podemos permitir facer o noso camiño como nos pete, ao noso gusto, aínda que non de todo.

Eu, nesta bitácora apagada que a nada aspira, confeso que ás veces síntome como o profesor don Zacarías de La torre de los siete jorobados (1944), esa curiosa película de Edgar Neville que pode valer como proba de que o cinema español dos anos corenta non foi tan gris como nos quixeron facer ver. O profesor Zacarías, un vello e agradable señor, permanece pechado (secuestrado, aínda que el non o sabe) nunha cidade soterrada baixo unha torre no Madrid dos Austrias. Entre tubos de ensaio, alambiques e moreas de libros don Zacarías mantense entretido ollando cada detalle das esculturas que alí se atopan. Mentres xira a peza nunha man e coa lupa mira formas, relevos e curvaturas cantarea unha canción. "Estos caracteres hebraicos son el diablo". O que acontece arredor non ten ningún interese para don Zacarías. ¿Madrid? "No me importa porque aquí tengo un trabajo enorme." A saída quedou obstruída por un derrubamento: "No hay esperanza de encontrar la salida". E tanto ten.

Non podo evitar ver en don Zacarías unha metáfora dese exilio interior que definiu moi felizmente o xornalista e tradutor madrileño Miguel Salabert (1931-2007) nunha novela que en España non se publicou ata 1988 e que pasou desapercibida. O exilio interior foi protagonizado polos que sofreron a dictadura de Franco desde dentro do país. Na introdución, Salabert definía así o termo que el mesmo inventara:

"Exilio interior era: constituirse en islotes dispersos; coger el petate y acampar a extramuros de la polis; sumirse en la fascinante contemplación del propio ombligo o deleitarse cultivando en él margaritas; reducir el futuro a un curso de radio por correspondencia de la muy acreditada Escuela Maymó; desinfectarse con acicalados sonetos o con blasfematorios exaprubtos; beber hasta caerse porque si no era vicio; comprarse un biombo y aislarse del mundo; responder con una fuga hacia adentro a la agresión que se nos infligía desde muros y periódicos con esa 'inmunda imagen que querían darnos de nosotros mismos'. El exilio interior era, en dos palabras, el autismo social."

Miguel Salabert: El exilio interior, 1988.