Un dos amigos aos que máis aprecio,
lector ocasional desta bitácora e imprescindible compañeiro de
fatigas, foi rotundo hai uns días nunha das conversas que adoitamos
ter co fin de alonxar os nosos demos persoais. “David, isto
durou cen anos”. E acabouse o conto. Referíase o meu amigo ao
oficio de mestre tal e como o entendimos até agora, e xunto con elo
o papel desenvolvido pola escola pública desde o seu nacemento.
Non temos quizais a perspectiva
histórica para definir con xustiza o tempo que nos tocou vivir, pero
si que comparto co meu amigo esa sensación de ser epígonos moi
tardíos dos grandes educadores, de estar a piques de ver os títulos
de crédito diante dos nosos ollos algo apagados, de que nos toca a
nós baixar as persianas do chiringo, pechar as portas e tirar a
chave ao mar.
A escola pública foi a concreción
histórica da ansia de ilustración, da liberación individual e
colectiva do pobo por medio do coñecemento e a alfabetización. Foi
un miliario na loita contra a ignorancia e a miseria. Uns poucos
homes europeos, sabios de salón, alumearon a magnífica idea dunha
escola pública mantida con fondos do estado e dirixida a todos os
nenos e nenas do país, mesmo libre e laica nalgúns lugares. Houbo
obstáculos enormes, pero a idea tiña tanta forza que non foi
posible abortala. Os nenos eran unha man de obra moi valiosa para o
capital. Eran áxiles e hábiles, aprendían moito e gañaban pouco.
Na escola non eran de proveito para a gran maquinaria do mundo, que
só entende de números escritos en billetes.
Hoxe o mestre non é a eminencia da
aldea, nin sequera unha persoa respetable ou apreciada. Hoxe é unha
muller que mal atende os rapaces mentres os pais traballan, que trata
de que saiban disimular un pouco a súa ignorancia sen desentoar coa
da familia e que se é posible logra telos vixiados para que non se
manquen antes da hora de xantar. É a persoa que temos máis a man
para culpala das propias miserias, frustracións e desesperos. O seu
criterio non vale nada. Os nenos, para aprender, xa teñen a
televisión e os ordenadores, que saben moito máis que calquera
profesor das quintas vellas ou que calquera rapaciña moderna chegada
da capital.
Nin sequera o neno é o neno de antes.
Hoxe pasa máis horas fóra da casa que meu avó cando traballaba
arranxando os camiños e as estradas de Lalín a Dozón. O seu tempo
libre está programado nas axendas dos papás en liñas ben rectas e
con tempos marcados. A televisión por satélite aloumiña os nenos e
acóugaos durante as 24 horas do día. Cando non, as consolas
consolan aos pais, armados con baterías extra e colección de xogos
aberrantes.
Perdeuse a felicidade na escola, o
sorriso san do neno querido nese amor natural de pan, queixo e conto
pola noite. Os nenos botan en falta algo que non saben explicar con
palabras pois aínda non agromaron nas súas cabezas. Pero agromarán.
Os mestres sentimos a mágoa ferinte que eles só nos amosan co seu
mirar. “E quen é o pai deste neno? Non o coñecemos, nunca veu
por aquí”.
(Na imaxe, rapaces traballando nunha planta de procesado de carbón en Pennsylvania, no ano 1911.)
