Cortesía ou obriga

Quixera agora, pasada xa unha semana desde o polémico asunto da liberdade de uso das linguas no Senado, manifestar as miñas impresións sobre unha noticia que serviu para amosar unha vez máis cómo este país se resiste a recoñecer a súa pluralidade lingüística e cómo os acenos de rexeitamento amosan a súa face máis intransixente.

Sinceiramente, os que rexeitan a posibilidade de que cada senador elixa a lingua que prefira para falar á cámara e aos cidadáns por razóns de gasto, cando este representa menos do 1 por cento do presuposto do Senado, non poden ser moi tidos en conta se ese afán fiscalizador do gasto público non se trasladara a outras áreas semellantes como a promoción do castelán no mundo, as subvencións aos partidos políticos, fundacións afíns, confesións relixiosas, etc. etc.

Os fundamentos da oposición son claramente ideolóxicos. Para eles é vital manter o que teño chamado a sintaxe subordinada da nosa lingua. É máis, consideran iso o alicerce do país. Falan de que o castelán é a única lingua na que todos os españois podemos entendernos e iso, como demostrou o profesor madrileño Moreno Cabrera, é totalmente falso. Se miña avoa que era galegofalante todo o día podía entender a un castelán sen ter ido case á escola non entendo como é posible que un castelanfalante ilustrado, con carreiras varias e no século XXI non sexa capaz de entender, sen necesidade de intérprete ningún, a fala da miña querida avoa, que en paz estea. En realidade si que o entendo: son os prexuízos.

Os galegos, quizais por un complexo perenne de inferioridade, sempre fomos moi rápidos ao cambiar a nosa lingua en función do interlocutor, sobre todo se ese interlocutor falaba en castelán. É unha norma de cortesía aprendida desde pequenos que quizais teña tamén que ver con ese non querer molestar, non ofender e, no fondo, co desexo de ser aceptado polos que de verdade mandan.

Pois semella que iso que sempre pensamos que era unha cortesía non era entendido así por eles, os monolingües en castelán. Para eles cambiar a lingua pola "lingua común", por casualidade a deles, é a nosa obriga e agora moitos síntense indignados pola desfachatez de que lles falemos na nosa lingua rústica, local e pechada. Non o saben, pero os pechados son eles.

Agóchanse neste feito actitudes moi pouco tolerantes entre moitísimos españois (digo moitísimos polo numeroso das reaccións furibundas manifestadas nas diversas redes sociais, comentarios en xornais, tertulias e conversas). Despois de oito séculos de "convivencia" lingüística en Iberia é unha verdadeira mágoa que non nacera aínda unha xeración capaz de comprender o máis básico das outras linguas peninsulares. A cousa é aínda peor: nese tempo aínda non naceu unha soa xeración que superase os prexuízos contra as linguas diferentes á súa, sobre todo cando esta é o castelán. Eses prexuízos hérdanse de xeración en xeración sen que nada cambie.

Quizais chegue o día en que todo isto suceda. Entón lembraremos o alporizamento de xaneiro do ano 2011 como un capítulo máis da historia dun país que non quería mirarse no espello por medo a que a imaxe fose demasiado real.

O elefante gris

Nun dos máis coñecidos relatos de Slawomir Mrożek o director dun parque zoolóxico de Polonia, por aforrar cartos ás arcas públicas, actitude ben patriótica, decide substituír o pedido do ansiado elefante que non tiñan e levaban anos desexando por outro feito de goma e a tamaño natural igualmente oportuno. Dous operarios serían os encargados de inflalo soprando polos extremos. Pero sendo tan ardua a tarefa e apurados polo tempo, sempre todo ao final e a correr, toman a sabia decisión de inflalo con gas. O día da inauguración, diante dun grupo de abraiados escolares atentos ás explicacións do seu mestre, o elefante gris bota a voar polo ceo coma un paxariño, lixeiro.

Sería este un destino fermoso para o Elefante Gris do Gaiás, o Acorazado Potemkin de Peter Eisenstein. Velo voar polo ceo de Compostela, cheo de gas, batendo contra as torres da Catedral sería así como o final irónico dun pesadelo multimillonario, un mago de Oz na cidade esmeralda da pedra de acibeche. Esbozarían os cidadáns un sorriso de complicidade coa fortuna por moito que ao conselleiro non lle gusten os paquidermos.

Un proxecto faraónico, que naceu oco e foi perdendo extremidades polo camiño, que consumiu billetes coma se foran do monopoly, que viu entrar e saír exércitos de camións cheos de lousa, pedra e cemento, botas de goma e cascos de cores. Debaixo dos cascos ían os políticos, tamén de moitas cores. De tantas cores ficou todo gris.

Mentres se ían colocando as pezas deste crebacabezas estratosférico que se ía pouco a pouco parecendo a unha pataca quente, moi quente, amoreáronse columnas de libros nos sotos oficiais pechados con chave e os vellos xornais das vellas linotipias amarelaron ou esvaecéronse para sempre en conventos, faiados e armarios roupeiros. Arquivos, bibliotecas e hemerotecas? Benvidos sexan sempre. Elefantes de cemento que se levan o que non temos? Non, nunca máis.

Cen anos de cinema

Si, ben se me pode acusar de andar un pouco lento. Cen anos de cinema no ano 2011? Pois si e non.
Até nos libros de texto se sinala que a primeira exhibición do cinematógrafo Lumière tivo lugar o 28 de decembro de 1895 no Salón Indiano do Grand Café de París, no moi céntrico Boulevard dos Capuchinos. Tamén e amplamente coñecido que aos poucos meses un grupo de operadores adestrados polos dous célebres irmáns levou o prodixioso invento aos catro recantos do mundo, tanto para amosalo á xente como –sobre todo– para filmar películas que logo formarían o fabuloso catálogo Lumière (1422 títulos en dez anos). Todo iso é apaixoante.
Pero hai uns cen anos, máis ou menos, Europa comezou a deixar de proxectar peliculiñas tan curtas, as que tiñan unha soa bobina e unha duración de 15 minutos como máximo. As produtoras foron pouco a pouco apostando por filmes máis longos, de varias bobinas e máis caros de producir. Para algúns, este cambio obedecía a que os espectadores desexaban películas máis narrativas nas que as historias, as tramas e os personaxes estivesen mellor perfilados e desenvolvidos. Para outros, foi unha medida empresarial orientada a facer un produto diferente ao que lanzaban os norteamericanos, que nos anos 1909 e 1910 encheron o mercado europeo de películas curtas.
No que si se poñen de acordo uns e outros é en que os pioneiros deste cambio foron os dinamarqueses e particularmente a súa compañía de bandeira, a Nordisk. O film Afgrunden (O abismo, 1910), protagonizado pola estrela Asta Nielsen serviu de aviso ao resto de produtores europeos e tras os dinamarqueses viñeron os franceses coas súas adaptacións de Víctor Hugo e os italianos co seu cinema colosal de cabirias, divas e infernos.
Hoxe en día, cando dicimos "vou ao cine" queremos dicir normalmente "vou ver unha longametraxe de ficción", pero esa expresión, como vemos, non sempre significou o mesmo. Desde hai uns cen anos, si.

(Na imaxe, fotograma da película Afgrunden, de Urban Gad.)