24 feb 2010

Todo o mundo sabe


Vivimos desde hai tempo nunha sorte de ficción compartida por políticos e grande parte da sociedade segundo a cal de ensino todo o mundo sabe e todas as opinións sobre educación son igualmente válidas.

Froito desta filosofía inconsistente, que iguala o científico co concursante de gran hermano, algúns asistimos atónitos aos discursos populistas do goberno que pretende deixar nas mans dos pais decisións fundamentais acerca do currículo, dos medios para adquirir competencias e das vías para lograr os obxectivos establecidos en documentos que a inmensa maioría deles descoñece, entre outras cousas porque non teñen obriga ningunha de coñecelos. Iso corresponde a outros.

Honestamente, é tarefa dos pais decidir hoxe a lingua en que se imparte unha materia? E mañá que tocará decidir? Que parte de responsabilidade se lles pode esixir logo aos pais se non se alcanzan os obxectivos marcados? Ou serán aínda coma sempre os mestres, destituídos das súas funcións, os sinalados como culpables? Podemos levar este criterio absurdo a outros eidos da sociedade coma a sanidade, a xustiza ou mesmo as remuneracións dos nosos políticos? Que é o que se pode e non se pode decidir?

A organización dunha sociedade moderna aséntase sobre alicerces que deben ser firmes. Cada peza exerce a función na que é competente e asume unha responsabilidade de cara os demais. A educación é un servizo público garantido pola Constitución. Os mestres reciben unha formación inicial que actualizan e perfeccionan a diario nas aulas e nos claustros, nas bibliotecas e nas salas de usos múltiples. A experiencia lograda non pode ser infravalorada. O máis importante das escolas son as persoas que alí pasan grande parte da súa vida: os nenos e os mestres. Non se pode seguir humillando a quen se encarga da educación formal das futuras xeracións.

Estes discursos populistas poderán achegar moitos votos aos seus impulsores pero convirten os currículos educativos en papel mollado. Auguro que pasada esta euforia demagóxica serán co tempo os propios pais os que requiran que as cousas volten ao seu rego e que sexan os expertos, aos que se supón formados e preparados para a función que desempeñan e que sostemos todos cos nosos impostos, os que asuman a responsabilidade encomendada e tomen as decisións axeitadas para acadar os obxectivos que o sistema se propón, entre eles o da competencia nas dúas linguas oficiais (Decreto curricular 130/2007, art. 3.e.).

22 feb 2010

A Casa Loos


Hoxe pasa desapercibido pero no seu tempo causou grandísima sensación entre os vieneses. Refírome ao edificio da sastrería Goldman & Salatsch (1909-1911), obra do arquitecto austríaco Adolf Loos (1870-1933). Este edificio (o do centro da fotografía) é hoxe a sede do Raiffeisenbank e ocupa un dos laterais da centriquísima Michaelerplatz.

Loos foi un precursor do racionalismo arquitectónico. Seguidor do norteamericano Louis Sullivan, defendeu con ensaios e conferencias a súa idea dun funcionalismo radical que rexeitaba calquera tipo de ornamentación. Escribiu un influínte artigo en 1908 titulado "Ornamento e delito". O adorno era para Loos un elemento inmoral que en moi pouco tempo xa quedaba obsoleto. Relacionábao ademais coas tatuaxes dos pobos salvaxes de Papúa e aportaba unha lista de argumentacións contra o seu uso. Na súa concepción da arquitectura as superficies debían ser lisas e simples. A ausencia de ornamentación era para Loos signo de fortaleza espiritual.

O edificio, coñecido como Casa Loos, rompe co seu entorno de maneira moi evidente. Destaca entre as fachadas de corte historicista que a rodean. As ventás non teñen elementos decorativos. Supón, en suma, un impacto visual que, segundo se conta, facía que o vello emperador Francisco Xosé I, xa nos últimos anos da súa vida, mandara sempre correr as cortinas do inmediato palacio imperial para non ollar semellante insulto ao bo gusto.

En Viena pódese seguir o rastro das obras de Loos en vivendas, bares e cafés. O Museo de Viena, fabulosa mostra da historia da cidade, contén unha reprodución exacta do apartamento de Loos. Unha innovadora distribución dos espazos con diferentes alturas en función da utilidade de cada peza (o que chamou Raumplan) é o sinal que identifica o seu estilo e o seu principal legado aos arquitectos da posguerra.

Adolf Loos pertenceu aos círculos artísticos vieneses de principios do século XX. Tivo amizade con Ludwig Wittgenstein, Arnold Schoenberg, Karl Kraus e Peter Altenberg. Fundou revistas como Das Andere (O Outro) e unha escola de arquitectura. Foi arquitecto do concello de Viena, posto que cedo abandonou por diverxencias cos planeamentos urbanos.

19 feb 2010

O ferreiriño abelleiro de Schönbrunn


Cando xa estaba a piques de saír do inmenso parque de Schönbrunn cuberto dun groso manto de neve, alí onde o emperador de Austria tiña o seu palacio de verán, escoitei tras de min un canto feble e agarimoso:

—Tui, tui, tui.

Xirei a cabeza e albisquei un paxariño pousado na póla dunha árbore. As súas plumas verdeais resaltaban no fondo branco da neve e por impulso de cazador de imaxes quixen tirarlle unha foto. Escapóuseme unha, dúas, tres veces. Retou a miña paciencia como a sabendas. Pero cando finalmente descendeu da árbore e pousou as patas na neve aí se me presentou a oportunidade que estaba agardando, e clic. Non saiu unha instantánea moi xeitosa pero polo menos pódese ver o paxariño.

Tratábase dun ferreiriño abelleiro, da familia dos páridos. O ferreiriño abelleiro é predominantemente insectívoro. Prefire comer desde as pólas máis baixas das árbores, perto do tronco, pero con frecuencia procura a comida no chan. Vive en zonas de bosque de toda Europa e pode chegar a ser moi confiado comendo mesmo da man dunha persoa.

18 feb 2010

Viena branca


Estou abrindo o paquete de postais que traio da miña viaxe a Viena e xa me quero deter na primeira que aparece. Para min é un dos recantos máis fermosos da cidade: a Karlskirche. Esta igrexa barroca dedicada a San Carlos Borromeo foi construída entre 1716 e 1737 por orde do emperador Carlos VI en sinal de agradecemento polo final da peste que matou a 8.000 vieneses a comezos do século XVIII. O que máis destaca no seu aspecto exterior é a mestura de estilos: un pórtico grego sustentado sobre seis columnas corintias, dúas maxestuosas columnas ao estilo romano, unha enorme cúpula barroca e dous pabellóns laterais con evidentes influencias orientais. O artífice deste eclecticismo foi o arquitecto Johann Bernhard Fischer von Erlach, o máis destacado de toda a época barroca e favorito dos Habsburgo.
Repaso as miñas postais e en todas hai unha protagonista ineludible: a neve. Foron estes días moi fríos na capital do vello imperio. Case me resultou imposible imaxinar a vaga de calor que vivín alí no verán de 1995 xunto a meu irmán Jorge e os amigos Suso e Daniel. Volveron lembranzas daquel tempo con nostalxia e tamén da primeira visita no 93. Con vinte anos foi aquela a miña primeira saída ao estranxeiro. Como corre o tempo!


6 feb 2010

Un tren de sombras


Sempre que se recorda a primeira exhibición pública do Cinematógrafo Lumière no Grand Café de París a tarde do 28 de decembro de 1895 semella imposible evitar o tópico segundo o cal os espectadores alí reunidos, ao ver na pantalla a chegada dun tren na súa mesma dirección, presos dun pánico irreprimible, deixaron precipitadamente as súas cadeiras e fuxiron entre berros da sala de proxección. Nada diso sucedeu. En primeiro lugar porque nesa primeira proxección non se incluiu o filme "L'Arrivée d'un train à La Ciotat". E ademais non hai referencias xornalísticas que o confirmen.
Como acertadamente sinalou o profesor norteamericano Tom Gunning nun artigo publicado en 1989 co título An Aesthetic of Astonishment: Early Film and The (In)credulous Spectator, a verdade da historia ten que ver máis cun mito: o mito do poder irresistible da imaxe animada e, se cadra máis decisivo, o mito do espectador inxenuo e indefenso diante do novo invento. Só é posible manter hoxe este mito se seguimos a subestimar a intelixencia e a capacidade intelectual daqueles primeiros experimentadores do invento dos irmáns franceses. Aínda asombra que a historiografía do cine mantivese vivo un preconceito que de facto convertía a aqueles en simples salvaxes sen tradición nos espectáculos e sen capacidade para distinguir a realidade da ficción.
Nada máis lonxe da verdade. Eses primeiros espectadores eran o que hoxe chamariamos, con certo desprezo, urbanitas parisinos, os máis sofisticados da cidade máis sofisticada do mundo, homes e mulleres afeitos a acudir a todo tipo de espectáculos visuais que presaxiaban desde moito tempo antes a chegada do cinema, homes e mulleres afeitos tamén aos trucos dos ilusionistas, conscientes da existencia dun mecanismo oculto que facía verosímil o que se lle amosaba diante dos ollos, provocando unha emoción profunda, a mesma emoción que aínda sentimos hoxe na butaca das nosas salas de cinema.
Máximo Gorki foi quizais o primeiro escritor de renome que escribiu sobre a súa experiencia como espectador. Asistiu á unha exhibición cinematográfica na feira de Nizhni Nóvgorod, a súa cidade natal, en xullo de 1896, e logo publicou un coñecido artigo na prensa local. As súas palabras serviron a Gunning para afianzar a súa idea de que os primeiros espectadores non eran tan inxenuos como para confundir realidade e ficción.

"De súpeto algo fai clic, todo se esvaece e aparece un tren na pantalla. Vai acelerando cara a ti, coidado! Parece como se fora a afundirse na escuridade na que estás sentado, convertíndote nun saco rasgado de carnes magoadas e ósos estillados, e facendo pedazos o salón e todo o edificio, tan cheo de mulleres, viño, música e vicio.
Pero isto tamén non é máis que un tren de sombras."



(Na imaxe superior, accidente de ferrocarril na estación de Montparnasse dous meses antes da primeira exhibición do cinematógrafo; na fotografía inferior, Máximo Gorki.)