25 oct 2008

O Paseo de Trompeta


A moi poucos ourensáns lles sonará hoxe o nome de Enrique Trompeta y Vinci pero todos os días pasean por sitios que el, en certa medida, imaxinou e deseñou. Enrique Trompeta, enxeñeiro destinado a Ourense en abril de 1872, ideou ao ano seguinte á súa chegada un plan para ordenar o vial que levaba da rúa de Alba (hoxe Cardenal Quiroga) á ermida de San Lázaro ademais de ampliar a rúa do Instituto (hoxe Lamas Carvajal) na mesma dirección, para o cal foi necesario adquirir a vivenda número 18 da rúa de San Miguel. Foi o que os ourensáns da época chamaron a "travesía", bautizada logo co nome do ourensán de máis sona naquela época, o avogado republicano Juan Manuel Paz Nóvoa, que faleceu en 1895.
A apertura desta nova vía de tránsito fixo que pouco a pouco o centro da cidade basculara desde o entorno do Posío e a rúa do Instituto máis cara ao norte hacia o Parque de San Lázaro. Nesta nova rúa axiña abriron tendas, cafés e salóns cinematográficos. É a orixe da tan tradicional rúa do Paseo, ateigada de xente nas frías mañás invernais dos sábados e deserta nas calurosas mañás dos domingos de agosto.
Supoñemos que Enrique Trompeta permaneceu pouco tempo en Ourense e moi pronto foi destinado a outras prazas. En 1886 firmou un proxecto para a construción dun faro na illa de Yap, en Micronesia. En 1891 regresou das Filipinas e catro anos despois casou en Lleida. Ten en Madrid unha rúa dedicada, non moi lonxe do río Manzanares.

O avó de don Ramón


O avó materno de Ramón Otero Pedrayo (1888-1976) foi un coñecido avogado no Ourense do século XIX. Ramón Pedrayo Silva naceu en Ourense o 17 de novembro de 1822. Tiña o seu bufete na Praza Maior e ademais era o propietario do inmoble da Rúa da Paz onde logo nacerían Otero e Risco. Na introdución ás Cartas a nai publicadas por Galaxia no 2007 podemos ler un comentario do propio Otero Pedrayo sobre o seu avó:

Mi madre era hija de un letrado de fuerte y cimentado saber, clara mente, sentido a la antigua del deber, estilo conciso, excelente latinista. Su muerte, más que la incuria del hijo mayor, cerró en la plaza Mayor de Orense un bufete respetado y autorizado en toda Galicia. Su nombre murió con el último viejo campesino cliente de don Ramón Pedrayo.

Na obra e no pensamento de Otero Pedrayo a familia ten moita relevancia pois é o vencello máis forte que nos une á terra. O relato titulado O fidalgo, un dos meus preferidos, amosa con claridade os cambios sociais, económicos e de mentalidade acontecidos na segunda metade do século XIX e principios do XX. Apréciase a nostalxia pola fidalguía xa extinguida, substituída por unha burguesía allea aos valores tradicionais.

A relación epistolar coa nai, citada enriba, resulta tamén fundamental para entender o sentido da familia de Otero Pedrayo. Lendo as cartas da nai e do fillo acompañamos os dous no seu mutuo agarimo, nas preocupacións da nai pola saúde do fillo, nas dificultades do día a día no Madrid de hai cen anos, nos consellos sobre a compra e venda de terras...

Onte, pasando as vellas follas de El Eco de Orense atopei a esquela de Ramón Pedrayo Silva, publicada o 4 de maio de 1899 e que aquí reproduzo. Ao ler a esquela tamén puidemos averiguar que o avó fora alcalde de Ourense e presidente da Deputación Provincial.


23 oct 2008

Os tempos estaban cambiando


Hai poucas cancións que combinen de xeito tan maxistral unha boa melodía cunha letra de fondo significado coma The Times Are a-Changin' (Os tempos están cambiando). A canción de Bob Dylan, publicada en 1963 no álbum que levaba o mesmo nome no título, convertiuse axiña, mesmo a pesares do autor, no himno da nova xeración dos anos 60, unha xeración que se afastaba da dos seus pais nas ideas e nos símbolos. Sempre houbo e haberá diferenzas insalvábeis entre unha xeración e a seguinte, pero neste momento do século XX a ruptura resultou moi evidente e trouxo como consecuencia profundos cambios na mentalidade que afectaron á política, a cultura, a educación, o consumo, as relacións sexuais, etc.
Para escoitar a canción coa letra subtitulada abride este enlace (Youtube)


THE TIMES THEY ARE A-CHANGIN'

Come gather 'round people
Wherever you roam
And admit that the waters
Around you have grown
And accept it that soon
You'll be drenched to the bone.
If your time to you
Is worth savin'
Then you better start swimmin'
Or you'll sink like a stone
For the times they are a-changin'.

Come writers and critics
Who prophesize with your pen
And keep your eyes wide
The chance won't come again
And don't speak too soon
For the wheel's still in spin
And there's no tellin' who
That it's namin'.
For the loser now
Will be later to win
For the times they are a-changin'.

Come senators, congressmen
Please heed the call
Don't stand in the doorway
Don't block up the hall
For he that gets hurt
Will be he who has stalled
There's a battle outside
And it is ragin'.
It'll soon shake your windows
And rattle your walls
For the times they are a-changin'.

Come mothers and fathers
Throughout the land
And don't criticize
What you can't understand
Your sons and your daughters
Are beyond your command
Your old road is
Rapidly agin'.
Please get out of the new one
If you can't lend your hand
For the times they are a-changin'.

The line it is drawn
The curse it is cast
The slow one now
Will later be fast
As the present now
Will later be past
The order is
Rapidly fadin'.
And the first one now
Will later be last
For the times they are a-changin'.


(OS TEMPOS ESTÁN CAMBIANDO

Vinde xente ao meu redor
por onde queira que erredes
e admitide que as augas
creceron ao redor de vós
e aceptádeo pronto.
Estaredes calados até os ósos.
Se para vós a vosa época
merece ser salvada.
Entón mellor comezade a nadar
ou afundirédesvos coma unha pedra.
Porque os tempos están cambiando.

Vinde escritores e críticos
que profetizades coa vosa pluma
e mantede os ollos ben abertos
a oportunidade non vai repetirse
e non faledes demasiado pronto
porque a roda aínda está xirando
e non está dicindo a quen
vai sinalar
pois o perdedor agora
vai logo gañar.
Porque os tempos están cambiando

Vinde senadores, congresistas
por favor facede caso á chamada
non fiquedes na porta
non bloqueedes o vestíbulo
pois vaise lastimar
o que quede atascado.
Hai unha batalla aí fóra
e está bramando.
Isto pronto sacudirá as vosas ventás
e fará retumbar as paredes.
Porque os tempos están cambiando.

Vinde nais e pais
de todas partes
e non critiquedes
o que non podedes entender
Os vosos fillos e fillas
están fóra do voso control
O voso vello camiño estase
facendo máis vello rapidamente.
Por favor, apartade do camiño
se non podedes botar unha man.
Porque os tempos están cambiando.

A liña está trazada
A maldición está botada
O lento agora
logo será rápido
como o que agora é presente
logo será pasado
A orde estase
desvanecendo rapidamente.
E o primeiro agora
máis tarde será o último.
Porque os tempos están cambiando.

18 oct 2008

A patria é a xustiza


Remata hoxe Manuel Rivas o seu artigo en El País, en alusión aos políticos alporizados pola decisión do xuíz Baltasar Garzón de iniciar unha causa contra o franquismo, cunha frase concluínte: "Mi patria es la justicia". Esa expresión ten ecos doutro tempo, de hai máis de cento dez anos para sermos máis exactos.
Emile Zola (1840-1902), o escritor francés de orixe italiana, célebre polas súas novelas da familia Rougon-Macquart, deu un paso ao frente e convertiuse probablemente no primeiro intelectual comprometido do noso tempo. A historia fixo correr ríos de tinta e é ben coñecida. O oficial francés de orixe xudea Alfred Dreyfus fora acusado de espionaxe a favor dos grandes inimigos do país, os alemáns. A acusación, falsa como logo se demostraría grazas entre outros a Zola, serviu para catalizar as forzas sociais e políticas máis reaccionarias de Francia. O profundo antisemitismo e un sentido exclusivamente militar da patria e da xustiza impedían a revisión do caso. A lóxica de estado non contemplaba recoñecer un erro aínda que ese erro tivese consecuencias tráxicas para un home honesto e para a súa familia.
O 13 de xaneiro de 1898 Zola publica no xornal L'Aurore unha longa carta titulada J'Accuse (Eu acuso) e dirixida ao presidente da República que se convertirá nun clásico do xornalismo. Este texto, de obrigada lectura para estudantes e amantes da prensa libre, contén expresións dunha contundencia moi actual:

"O meu deber é falar, non quero convertirme en cómplice."

"A miña única preocupación é a luz, en nome da humanidade que tanto ten sofrido e que ten dereito á felicidade. A miña ardente protesta non é máis que o berro que me sae da alma. Que se atrevan a levarme á Sala do Criminal e que a investigación se leve a cabo a plena luz do día!"



(Na imaxe superior a portada do diario L'Aurore coa carta de Zola. Abaixo, o capitán Alfred Dreyfus).


7 oct 2008

Lavoro di catena


Esta mañá, así que as nubes deixaron ver o sol, Moncho, un compañeiro meu da escola, animoume a escoitar unha canción dun cantautor italiano do que eu nunca oíra falar: Rino Gaetano. A canción era moi divertida. Falaba dun operario da Fiat, a fábrica turinesa de automóbiles á que moitos italianos do sur acudiron no século XX na busca dun traballo e un mellor futuro. Pero ese futuro pasaba por un grande sacrificio de saúde e forzas.
Rino Gaetano naceu en Crotone (Calabria) en 1950 e viviu toda a súa curta vida en Roma. Alí morreu nun accidente de tráfico en 1981. Aínda non cumprira os trinta anos. Representou un estilo innovador e provocativo.
A canción L'operaio della Fiat apareceu no seu primeiro álbum Ingresso libero, publicado en 1974. Moncho e mais eu ficamos intrigados acerca do significado de "la millecento". E resulta que era un dos modelos máis famosos da Fiat naquela altura.
Aquí tedes un enlace á canción (Youtube).


L'operaio della Fiat

Hai finito il tuo lavoro
hai tolto trucioli dalla scocca
É il tuo lavoro di catena
che curva a poco a poco la tua schiena
neanche un minuto per ogni auto
la catena é assai veloce
e il lavoro ti ha condotto a odiare la 128
Ma alla fine settimana
il riposo ci fa bene
noi andremo senza pensieri
dagli amici a Moncalieri

. . . la millecento . . .

Hai lasciato la catena
un bicchiere di vino buono
ti ridá tutto il calore
trovi la tua donna e fai l'amore
sei giá pronto per partire
spegni tutte le luci di casa
metti il tuo abito migliore e pulito
lasci al gatto la carne per tre giorni
e insieme a una Torino abbandonata
trovi la tua macchina bruciata

. . . la millecento . . .


3 oct 2008

Narciso tiña un blog


Confesemos. Isto dos blogs ten moito de narcisismo. Os que amamos a letra impresa e soñamos con ver o noso nome e os nosos textos en letras de molde estivemos de sorte o día que inventaron esta ferramenta.
Eu lembro, de pequeno, ter unha daquelas imprentillas de goma freinetianas coa que inventaba o meu propio xornal no tempo de verán, na casa dos meus avós alá na Corna. Mesmo matinei un título moi de hoxe: o SIG (Socialismo Infantil Galego), influído de seguro polas peripecias políticas de meu pai naqueles tempos. Meu pai é o máis fiel lector deste blog e tamén o máis esixente co autor.
Pero eu escribo por escribir. Sei que alguén de cando en vez se achega por aquí a ler o que escribo. Non teño máis aspiracións. Claro que teño os meus temas favoritos nos que me gusta indagar e aportar cousas novas se é posible. Pero non quero caer na vaidade e a pedantería. Pois isto é simple e modestamente un blog máis do blogomillo.


(Na imaxe unha das marabillosas litografías de Honoré Daumier titulada Le Beau Narcisse, de 1842.)

1 oct 2008

Doces soños



Hai poucas semanas laiábase Afonso Vázquez-Monxardín nun artigo seu en La Región da desaparición dun lugar tan cheo de recordos para os ourensáns como foi a Confitería Ramos. Eu comparto ese sentimento. A cidade vai deixando cadáveres a cada pouco. Uns días antes pechara tamén para sempre o Hotel Parque. Os dous lugares, ademais de estar moi próximos entre si, tiñan en común que foran abertos a mediados dos anos 50.
Ourense viviu nos anos 40 e 50 unha importante expansión, multiplicada ademais pola anexión do concello de Canedo. Creceu a poboación e abriron moitos novos comercios. So nos anos 40 inauguráronse catro salas de cinema (hoxe todas clausuradas). As confiterías viviron o seu mellor momento na década seguinte. Milhojas abriu o seu local na Rúa do Progreso no Nadal de 1953 e a Confitería Ramos xustamente ao ano seguinte.
Eu nacín vinte anos despois pero tamén teño recordos desta confitería abandonada. Lembro pasear cos meus compañeiros da escola pola rúa do Paseo, naquel tempo en que as librerías aínda tiñan dereito a estar no centro da cidade antes da chegada invasiva das boutiques. Cando apetecía e había cinco pesos no bolsillo entraba a comprar o meu doce favorito: unha especie de triángulo de crema cuberto con azucre glas. Aquelo sabía a gloria.
Xa máis recentemente, e con algúns pesos máis na carteira, parabamos diante do escaparate da Ramos para ollar a variedade de turróns artesanais que se compraban ao peso, de chocolate, trufados con froita, de nata e noces...
Asistimos hoxe resignados á desaparición física destes lugares. Dentro dunhas semanas cúmprese o 80 aniversario da inauguración do Teatro Losada, hoxe, como todos sabemos, local da maior cadea téxtil do país. Na miña opinión e tomando a expresión de Monxardín, esta foi a maior puñalada da historia cultural da cidade no último século. Perdemos un teatro histórico na rúa principal da cidade e convertímolo nunha tenda de calcetíns.


(Na primeira imaxe, anuncio da Confitería Ramos publicado en La Región en decembro de 1954. Na segunda imaxe, anuncio da Confitería Milhojas publicado no mesmo diario o 22 de decembro de 1953.)