Unha grande banana

Eran ás tres da mañá do pasado sábado cando recibín a mensaxe de Lokua Kanza no seu muro do Facebook: "Ce soir on joue à Santiago de Compostela". Din un chimpo no sofá. Era a oportunidade que levaba esperando desde hai moito tempo, desde que merquei o primeiro disco deste fabuloso músico do Congo alá polo ano 1993. Non me demorei máis de cinco minutos en comprar as entradas por Internet e alá marchei o sábado pola tarde coa miña muller a gozar dun concerto emocionante.
Os controladores a piques estiveron de fastidiar tamén este espectáculo pois os músicos tiveron que desviarse a Porto e chegaron media hora tarde. Agardamos con paciencia mentres quentabamos o corpo cun cafeciño na noite fría compostelá.
Lokua Kanza presentou o seu último traballo titulado "Nkolo" pero afortunadamente tamén fixo un repaso a pezas fundamentais dos seus primeiros discos como "Mutoto", "Never Lose Your Soul" e "Sallé". O momento máxico sucedeu nos bises coa súa interpretación en solitario de "Wapi Yo", unha fermosísima canción que fala do amor ausente.
Lokua vive entre París e Río de Janeiro. Entre peza e peza amosou o seu sentido do humor e amabilidade. Preguntou à audiencia: "English or Portuguese?". A xente sen dubidalo berrou "Portuguese, portuguese". Asombrado quizais pola unanimidade a partires de aí explicou cada canción en portugués e animou á xente a cantar. Na presentación de "Nakozonga" tratou de explicar o fondo desexo dos congoleses por voltar á terra e foi curioso ver cómo se esforzaba en facer entender o que os galegos entendemos mellor ca ninguén, ou polo menos eso cremos.
Foi unha noite desas que un vai gardar na memoria por moito tempo. Como di Lokua Kanza, un sorriso sempre produce efectos beneficiosos para todos os que nos rodean e para nós mesmos. Manda unha grande banana.

(Lokua Kanza, nun momento da actuación do sábado no Auditorio de Galicia)

A noite (I)

Que terá a noite de máxico e misterioso para suxerir na nosa mente pensamentos completamente imposibles de expresar con palabras?

A noite é pródiga en soños irrealizables, proxectos quiméricos, decisións definitivas. A noite pode ser quente coma a voz calma e aloumiñada dos contos vellos da avoa, e pode ser fría coma o feble latexar do moribundo. Pode ser viva e apaixonada coma o amor recén saboreado ou calma e tranquila coma a contemplación plácida das estrelas.

Na Valencia de finais do XVI un grupo de nobres literatos fundou a Academia dos Nocturnos. Xuntábanse na casa dun deles cada solpor para compartiren poesías atrevidas empregando seudónimos tan fermosos como Silencio, Sombra, Miedo, Sueño, Sosiego, Tinieblas, Horror, Tristeza, Soledad...

A noite ten milleiros de ingredientes. A literatura non se entende sen a noite, sen as mil e unha historias de Scherezade, sen os Nocturnos de Hoffmann, sen a noiteboa do 36 de Larra e as noites lúgubres de Cadalso, sen o soño da noite de verán de Shakespeare, os relatos de Poe, os poemas de Young, os himnos de Novalis, os paseos baixo a lúa de Thoreau, a noite escura da alma de San Juan de la Cruz, o voo heroico no inmenso ceo negro de Saint-Exupéry, a triste figura do Quixote facendo penitencia nocturna en Sierra Morena, os soños fantasmais na Comala de Pedro Páramo, a noite de esmorga do Milhomes e o Bocas... Non ten fin. Raro é o autor que non se sentira algunha vez inspirado pola noite. Dicía Goethe que a noite era a metade da vida e a mellor metade.

A música, eterna creadora de sentimentos sen necesidade de palabras, deunos a Pequena Serenata de Mozart, a Sonata do claro de lúa de Beethoven e os Nocturnos de Chopin, Fauré, Scriabin, Satie, Debussy, Mendelsshon e Shostakovich. A noite é un universo misterioso.

(A noite estrelada de Vincent Van Gogh.)

Os tempos estaban cambiando

Hai poucas cancións que combinen de xeito tan maxistral unha boa melodía cunha letra de fondo significado coma The Times Are a-Changin' (Os tempos están cambiando). A canción de Bob Dylan, publicada en 1963 no álbum que levaba o mesmo nome no título, convertiuse axiña, mesmo a pesares do autor, no himno da nova xeración dos anos 60, unha xeración que se afastaba da dos seus pais nas ideas e nos símbolos. Sempre houbo e haberá diferenzas insalvábeis entre unha xeración e a seguinte, pero neste momento do século XX a ruptura resultou moi evidente e trouxo como consecuencia profundos cambios na mentalidade que afectaron á política, a cultura, a educación, o consumo, as relacións sexuais, etc.

Para escoitar a canción coa letra subtitulada abride este enlace (Youtube)


THE TIMES THEY ARE A-CHANGIN'

Come gather 'round people
Wherever you roam
And admit that the waters
Around you have grown
And accept it that soon
You'll be drenched to the bone.
If your time to you
Is worth savin'
Then you better start swimmin'
Or you'll sink like a stone
For the times they are a-changin'.

Come writers and critics
Who prophesize with your pen
And keep your eyes wide
The chance won't come again
And don't speak too soon
For the wheel's still in spin
And there's no tellin' who
That it's namin'.
For the loser now
Will be later to win
For the times they are a-changin'.

Come senators, congressmen
Please heed the call
Don't stand in the doorway
Don't block up the hall
For he that gets hurt
Will be he who has stalled
There's a battle outside
And it is ragin'.
It'll soon shake your windows
And rattle your walls
For the times they are a-changin'.

Come mothers and fathers
Throughout the land
And don't criticize
What you can't understand
Your sons and your daughters
Are beyond your command
Your old road is
Rapidly agin'.
Please get out of the new one
If you can't lend your hand
For the times they are a-changin'.

The line it is drawn
The curse it is cast
The slow one now
Will later be fast
As the present now
Will later be past
The order is
Rapidly fadin'.
And the first one now
Will later be last
For the times they are a-changin'.


(OS TEMPOS ESTÁN CAMBIANDO

Vinde xente ao meu redor
por onde queira que erredes
e admitide que as augas
creceron ao redor de vós
e aceptádeo pronto.
Estaredes calados até os ósos.
Se para vós a vosa época
merece ser salvada.
Entón mellor comezade a nadar
ou afundirédesvos coma unha pedra.
Porque os tempos están cambiando.

Vinde escritores e críticos
que profetizades coa vosa pluma
e mantede os ollos ben abertos
a oportunidade non vai repetirse
e non faledes demasiado pronto
porque a roda aínda está xirando
e non está dicindo a quen
vai sinalar
pois o perdedor agora
vai logo gañar.
Porque os tempos están cambiando

Vinde senadores, congresistas
por favor facede caso á chamada
non fiquedes na porta
non bloqueedes o vestíbulo
pois vaise lastimar
o que quede atascado.
Hai unha batalla aí fóra
e está bramando.
Isto pronto sacudirá as vosas ventás
e fará retumbar as paredes.
Porque os tempos están cambiando.

Vinde nais e pais
de todas partes
e non critiquedes
o que non podedes entender
Os vosos fillos e fillas
están fóra do voso control
O voso vello camiño estase
facendo máis vello rapidamente.
Por favor, apartade do camiño
se non podedes botar unha man.
Porque os tempos están cambiando.

A liña está trazada
A maldición está botada
O lento agora
logo será rápido
como o que agora é presente
logo será pasado
A orde estase
desvanecendo rapidamente.
E o primeiro agora
máis tarde será o último.
Porque os tempos están cambiando.

Lavoro di catena

Esta mañá, así que as nubes deixaron ver o sol, Moncho, un compañeiro meu da escola, animoume a escoitar unha canción dun cantautor italiano do que eu nunca oíra falar: Rino Gaetano. A canción era moi divertida. Falaba dun operario da Fiat, a fábrica turinesa de automóbiles á que moitos italianos do sur acudiron no século XX na busca dun traballo e un mellor futuro. Pero ese futuro pasaba por un grande sacrificio de saúde e forzas.
Rino Gaetano naceu en Crotone (Calabria) en 1950 e viviu toda a súa curta vida en Roma. Alí morreu nun accidente de tráfico en 1981. Aínda non cumprira os trinta anos. Representou un estilo innovador e provocativo.
A canción L'operaio della Fiat apareceu no seu primeiro álbum Ingresso libero, publicado en 1974. Moncho e mais eu ficamos intrigados acerca do significado de "la millecento". E resulta que era un dos modelos máis famosos da Fiat naquela altura.
Aquí tedes un enlace á canción (Youtube).

L'operaio della Fiat

Hai finito il tuo lavoro
hai tolto trucioli dalla scocca
É il tuo lavoro di catena
che curva a poco a poco la tua schiena
neanche un minuto per ogni auto
la catena é assai veloce
e il lavoro ti ha condotto a odiare la 128
Ma alla fine settimana
il riposo ci fa bene
noi andremo senza pensieri
dagli amici a Moncalieri

. . . la millecento . . .

Hai lasciato la catena
un bicchiere di vino buono
ti ridá tutto il calore
trovi la tua donna e fai l'amore
sei giá pronto per partire
spegni tutte le luci di casa
metti il tuo abito migliore e pulito
lasci al gatto la carne per tre giorni
e insieme a una Torino abbandonata
trovi la tua macchina bruciata

. . . la millecento . . .

Mrs. Robinson

Cumpríronse xa os 40 anos do filme O graduado, de Mike Nichols. E se a película e os seus actores principais Dustin Hoffman e Anne Bancroft (falecida no 2005) aínda son lembrados por todos, non menos coñecidos son os autores da banda sonora, o dúo Simon & Garfunkel.

Paul Simon, o compositor de todas as cancións do dúo, pensou que non tiña nada que perder por colaborar na banda sonora da película, pero non estaba moi entusiasmado nin coa idea nin co propio film. Paul tiña composto unha canción instrumental que non funcionaba ben, non encaixaba en ningunha letra. Segundo parece foi Art Garfunkel o que suxeriu a Paul que introducira o nome do personaxe de Mrs. Robinson na canción para ver se lograban sacar algo da música. O resto da historia é ben coñecido. A música de Simon & Garfunkel permitiulle a Mike Nichols ilustrar a sucesión de estados de ánimo do protagonista Benjamin Braddock e enfatizar a narración do film.

En 1968 publicouse a banda sonora e o álbum Bookends, un dos máis perfeitos do dúo. Nel inclúese unha versión xa máis redonda da canción, moi no estilo dos Everly Brothers que foron os grandes ídolos do dúo desde a súa xuventude.

Jacques Brel

Ás veces as cidades fican maxicamente vencelladas a unha canción, a un libro, a unha película... Para min Bruxelas vai unida á voz de Jacques Brel. O lirismo intenso das súas cancións impresiona aínda. A súa máis famosa peza é seguramente Ne me quitte pas, mais agora quería rescatar outra que non me canso de escoitar: Le moribond. Foi composta en 1961 e trátase da despedida dun moribundo que expresa os seus últimos desexos. Quere que o seu mellor amigo se preocupe pola muller que el deixa para que ela ría e baile mesmo cando a el o estean a soterrar.

Adieu L'Émile je t'aimais bien
Adieu L'Émile je t'aimais bien tu sais
On a chanté les mêmes vins
On a chanté les mêmes filles
On a chanté les mêmes chagrins
Adieu L'Émile je vais mourir
C'est dur de mourir au printemps tu sais
Mais je pars aux fleurs la paix dans l'âme
Car vu que tu es bon comme du pain blanc
Je sais que tu prendras soin de ma femme
Je veux qu'on rie
Je veux qu'on danse
Je veux qu'on s'amuse comme des fous
Je veux qu'on rie
Je veux qu'on danse
Quand c'est qu'on me mettra dans le trou.

Jacques Brel naceu en Bruxelas en 1929. Hacia 1953 trasladouse a París onde conseguiu grabar os seus primeros discos. Morreu na capital francesa en 1978 aínda que está soterrado nas Illas Marquesas a poucos metros de Paul Gauguin.

Emily Dickinson & Robert Frost

Xa teño confesado a miña gran devoción polo dúo musical que formaron Paul Simon e Art Garfunkel a finais dos anos 50. Primeiro coñecín as súas melodías e pouco a pouco puiden comezar a apreciar o valor artístico das súas letras. Moitas das súas cancións, agás as dos inicios, non contan para nada as tópicas historias de amor adolescente non correspondido, o amor ausente ou o non-sei-que-será-de-min-sen-ti. Esconden significados ás veces escuros coma se fosen poemas de Dylan Thomas, denuncias sociais, ironías sutís, etc.

Paul Simon, compositor da música e creador das letras de todas as súas cancións volcou ademais nelas algunhas das súas máis reiteradas referencias literarias. The Dangling Conversation, incluida no álbum Parsley, Sage, Rosemary and Thyme de 1966, é unha canción que fala da alienación, da vida superficial e da distancia abismal que separa unhas persoas doutras, un dos temas favoritos de Simon. Nunha liña da canción refírese a dous dos autores máis relevantes da literatura norteamericana: Emily Dickinson e Robert Frost.

Emily Dickinson (1830-1886) foi unha poeta descoñecida na súa vida pero que sen embargo forma con Walt Whitman o dúo de líricos máis importantes do século XIX norteamericano. Pasou case toda a súa vida recluída nunha pequena vila de Massachussets. Dos case dous mil poemas que escribiu tan só un feixe deles foron publicados de xeito anónimo. Destaca o lirismo sinxelo das súas composicións e o seu estilo libre. Hai quen ten feito comparacións con Rosalía de Castro tanto pola súa vida como pola súa obra. Apenas dez meses separan a morte dunha e doutra.

Robert Frost (1874-1963), pola contra, recibiu en vida moito máis recoñecemento. Gañou o Premio Pulitzer en catro ocasións e foi invitado a ler un poema na toma de posesión do presidente John F. Kennedy. A súa poesía reflicte o amor pola natureza, a liberdade e a vida sinxela do campesiño norteamericano.

Sons africanos

Ás veces a un dalle por revolver entre as vellas cousas acumuladas, os vellos libros, os vellos discos cheos de po, aí agardando a ser de novo rescatados do esquecemento. Así caeu hoxe nas miñas mans este CD de hai case 15 anos e non puiden evitar lembrar o asombro que sentín ao escoitar por primeira vez a marabillosa voz de Lokua Kanza, un congolés asentado en Francia, que comezaba entón en 1993 a súa carreira e que hoxe é un dos máis célebres músicos daquel continente. Despois deste disco de debut publicou outro titulado Wapi Yo, unha nova mostra do seu enorme talento. Cando estés farto de escoitar a mesma música deberías abrir a túa xanela e deixar entrar aire novo no teu cuarto, coma a música de Lokua Kanza, que revitaliza e abre a túa mente.

Simon & Garfunkel: Old friends

Hai xa 50 anos que Paul Simon e Art Garfunkel comezaron a súa carreira musical cando tan so eran uns animados rapaces do instituto Forest Hills de Nova Iork. Naquel tempo adolescente deron en chamarse Tom and Jerry pero algúns anos máis tarde decidiron utilizar os seus propios nomes por moi xudeus que sonaran e por pouco habitual que fose exhibir dese xeito a súa orixe e a súa relixión. Consideraban vergonzoso que Bob Dylan renunciase ao seu nome orixinal, Robert Zimmerman, para tratar de resultar máis comercial.

Non podo ocultar a miña admiración por este dúo. Levo escoitando as súas cancións desde moi neno. Aínda lembro con nostalxia aquel vello cassette que andaba pola miña casa cos seus grandes éxitos publicado a inicios dos anos 70.

Voltei a escoitalos moito nos meus últimos anos de instituto e desde entón considérome un fanático da súa música. Cincuenta anos de música son moitos anos pero agradecido estou de que os vellos amigos sigan a inventar novas cancións e que de cando en vez volten a reunirse para facer disfrutar ao numeroso público que vai aos seus concertos.

Bird´s dreams

Non son nin un connaisseur nin un grande apaixoado do jazz pero confeso que ás veces disfruto escoitando esta música tan auténtica e sentida. Tampouco todo o jazz me atrae pero hai certos artistas que teño entre os meus preferidos e un deles é Charlie Parker.

Lembro que a primeira vez que vin o nome de Charlie Parker foi durante os meus anos de instituto. Estabamos a ler Las armas secretas, o libro de relatos de Julio Cortázar. O primeiro texto titulábase El perseguidor e era unha fermosa homenaxe ao célebre saxofonista, un perseguidor de soños, de novos sons, de novas formas de facer música, un dos creadores do be bop, un dos máis importantes artistas do século XX.

O relato contaba como un músico obsesionado (Parker) non era quen de conseguir todo o que rebulía na súa cabeza e a frustración que elo lle ocasionaba:

"Esto ya lo toqué mañana, es horrible, Miles, esto ya lo toqué mañana".

Nos anos 40 o estilo musical que predominara na década anterior, o swing, entrou en crise. As grandes orquestras de Glenn Miller e Benny Goodman alcanzaran un tremendo éxito entre a poboación branca dos EE.UU. pero o estilo xa non daba máis de si, non había lugar para a innovación artística.

Parker foi un innovador, como moitos outros músicos da súa xeración. A década dos 40 foi o tempo da improvisación, das jam sessions nas que se podía tocar o que se quixera. Foi o tempo tamén dos primeiros estilos alternativos e rebeldes. Así non sorprende que os escritores da Beat Generation como Jack Kerouac adorasen a Charlie Parker e a súa maneira de facer música.

Bird, como era coñecido por todos, viviu unha vida chea de excesos co alcohol e as drogas. Cando morreu unha noite mirando a televisión só tiña 35 anos pero tiña o corpo dun home de máis de 60.

Vinte anos sen o Zeca

O próximo 23 de febreiro cumpriranse 20 anos desde que morreu en Setúbal (Portugal) José Manuel Cerqueira Afonso dos Santos, máis coñecido como José Afonso. Foi sen dúbida o cantor e compositor portugués máis importante da música comprometida e de loita social antes e despois do 25 de abril.

Unha das súas primeiras cancións, Menino do bairro negro, ten unha fermosa letra e foi escrita por José Afonso inspirándose nun barrio marxinado do Porto. Chámanme especialmente a atención os versos "Onde não há pão, não há sossego":

Olha o sol que vai nascendo
Anda ver o mar
Os meninos vão correndo
Ver o sol chegar
Menino sem condição
Irmão de todos os nus
Tira os olhos do chão
Vem ver a luz
Menino do mal trajar
Um novo dia lá vem
Só quem souber cantar
Vira também
Negro bairro negro
Bairro negro
Onde não há pão
Não há sossego
Menino pobre o teu lar
Queira ou não queira o papão
Há-de um dia cantar
Esta canção...

Serrat en Vilagarcía

Foi unha sorte asistir o pasado xoves 23 ao concerto de Joan Manuel Serrat no Auditorio de Vilagarcía. Non adoitan pasar por aquí figuras musicais da talla do cantautor catalán e por iso non sorprendía que o aforo estivese repleto e as entradas esgotadas dous meses antes da súa actuación.

Serrat amosou o seu lado máis intimista e persoal. Acompañado no piano polo seu inseparábel Ricard Miralles deu un repaso pola súa amplísima discografía que deixou contentos aos máis fieis. Entre canción e canción gañou a complicidade do público con anécdotas contadas de xeito moi divertido facendo no medio do concerto un brinde pola vida.

No repertorio a maioría foron cancións clásicas dos seus máis de 40 anos adicados ao mundo da música. Comezou con Hoy puede ser un gran día e despois viñeron, entre outras, Tu nombre me sabe a yerba, De vez en cuando la vida, Esos locos bajitos, Penélope, Cantares, Para la libertad, Señora, Disculpe el señor, Me gusta todo de ti (pero tú no), Muñeca rusa, etc.

Do seu último disco Mô, adicado a Mahón, lugar onde o cantautor pasa longas temporadas, presentou tres cancións en catalán: Mô, Fugir de tu e Cremant nuvols.

O remate do concerto chegou co seu superclásico Mediterráneo, pero o público entregado desde o inicio pediu máis e máis e Serrat voltou finalmente para cantar Fiesta e Lucía, coa que rematou unha fermosa noite.

Mesturar para crecer

Entre as miñas preferencias musicais hai un sitio para o californiano Ben Harper, un cantautor capaz de mesturar diversos estilos musicais con grande talento. A súa música soa a funky, a soul, a folk, a reggae, a simple rock and roll... E detrás desa diversidade de estilos musicais atopamos letras de compromiso como Oppression ou hedonistas como The Will to Live. Outras cancións insisten en falar da paz, de relixión ou do medio ambiente.

Hai 12 anos que Ben Harper publicou o seu primeiro álbum, Welcome to the Cruel World. Despois chegou Fight for your Mind en 1995, un disco socialmente comprometido. Despois chegaron The Will to Live, álbum no que presenta a súa banda The Innocent Criminals, Burn to Shine, Diamonds on the Inside, There Will Be a Light e o último aparecido neste mesmo ano Both Sides of a Gun.

A primeira canción súa que escoitei foi Oppression:

I won't let you near me, oppression

You shall learn to fear me, oppression

(Non vou deixar que te me achegues, opresión

Aprenderás a temerme, opresión)

Soños de liberdade

Cando empecei a escoitar a Víctor Jara aínda era un rapaciño pequeno. Os meus pais tiñan (e aínda teñen) unha morea de discos e cassettes de diversos grupos chilenos daquela época: Quilapayún, Inti-Illimani, etc. Crecín escoitando as súas cancións.
Víctor Jara morreu asasinado no Estadio Nacional de Chile en setembro de 1973. Aqueles feitos terribles marcaron á xeración dos meus pais. As ansias de liberdade e democracia víanse tráxicamente destrozadas e o pesimismo desacougou a aqueles que máis desexaban un cambio de réxime en España.
Xa pasaron máis de trinta anos, eu nacín naqueles tempos de terror nos que a palabra democracia estaba chea de soños, pero mesmo hoxe sigo a sentir un profundo sentimento de fraternidade hacia aquelas xentes que loitaron e sofriron, e entre elas, hacia Víctor Jara.

Que los derechos humanos los violan en tantas partes
en América Latina, domingo, lunes y martes
nos imponen militares para sojuzgar los pueblos
dictadores asesinos, gorilas y generales.

Historias e música

Ao meu amigo gustáballe Edie Brickell e a min Paul Simon. En 1992 Paul e Edie casaron. Comecei a escoitar as cancións de Edie e o seu grupo, os New Bohemians, que me pareceron realmente bonitas. En 1994 eu aínda estaba na Universidade e merquei o primeiro disco de Edie en solitario, Picture Perfect Morning, outra marabilla que levaba a miña canción favorita no último corte: Lost In The Moment.

Xa parecía que Edie Brickell non volvería a sacar un novo traballo cando dez anos máis tarde apareceu Volcano, un disco que amosa a madurez de Brickell. E tamén volta a ser a última canción a miña preferida: What would you do?

Encántanme estas dúas cancións nas que Edie conta un historia sobre unha fermosa melodía. Son historias case coma relatos que falan da soidade, da necesidade que temos dos demais, dos sentimentos humanos en definitiva.

What would you do if you were me?

When it's suicide to stay, and murder to leave.

(Que farias ti se foses eu?

Cando é un suicidio quedarse, e un asasinato marchar.)

Djangology

Django Reinhardt fue el más importante guitarrista de la historia de la música. Su dominio del instrumento de las seis cuerdas fue asombroso. A los 18 años sufrió un accidente que transformó por completo su vida. El carromato en el que vivía junto a su familia a las afueras de París se incendió y las graves quemaduras inutilizaron varios de sus dedos para siempre. A pesar de ello y con firme determinación Django inventó un nuevo sistema para colocar los dedos en la guitarra aprovechando bien sólo aquellos que podía mover. Su proeza no tiene límites. Si te acercas a su sonido inigualable comprenderás a esos que dicen de un músico: ha creado un estilo propio. Django sigue siendo admirado en todo el mundo. Algunos artistas famosos como Woody Allen siempre que tienen oportunidad no paran de recordarnos su devoción hacia él.

En París formó The Quintet of Hot Club of France, cuyas grabaciones son quizás las más celebradas de su carrera, especialmente al unir su inimitable sonido al virtuosismo del violinista Stephane Grapelli. Probó también fortuna en América después de la guerra en una gira con Duke Ellington y siempre fue fiel a su tradición gitana. Falleció en 1953.