Encaixes

Desde os tempos do instituto, cando menos, un ten ás veces esa sensación de non encaixar en ningunha parte, de estar fóra de sitio case sempre e de ser, dalgún xeito, diferente. Na adolescencia non é facil manexar estas sensacións e as situacións a que levan. Cando nos facemos adultos temos máis perspectiva e xa nos podemos permitir facer o noso camiño como nos pete, ao noso gusto, aínda que non de todo.

Eu, nesta bitácora apagada que a nada aspira, confeso que ás veces síntome como o profesor don Zacarías de La torre de los siete jorobados (1944), esa curiosa película de Edgar Neville que pode valer como proba de que o cinema español dos anos corenta non foi tan gris como nos quixeron facer ver. O profesor Zacarías, un vello e agradable señor, permanece pechado (secuestrado, aínda que el non o sabe) nunha cidade soterrada baixo unha torre no Madrid dos Austrias. Entre tubos de ensaio, alambiques e moreas de libros don Zacarías mantense entretido ollando cada detalle das esculturas que alí se atopan. Mentres xira a peza nunha man e coa lupa mira formas, relevos e curvaturas cantarea unha canción. "Estos caracteres hebraicos son el diablo". O que acontece arredor non ten ningún interese para don Zacarías. ¿Madrid? "No me importa porque aquí tengo un trabajo enorme." A saída quedou obstruída por un derrubamento: "No hay esperanza de encontrar la salida". E tanto ten.

Non podo evitar ver en don Zacarías unha metáfora dese exilio interior que definiu moi felizmente o xornalista e tradutor madrileño Miguel Salabert (1931-2007) nunha novela que en España non se publicou ata 1988 e que pasou desapercibida. O exilio interior foi protagonizado polos que sofreron a dictadura de Franco desde dentro do país. Na introdución, Salabert definía así o termo que el mesmo inventara:

"Exilio interior era: constituirse en islotes dispersos; coger el petate y acampar a extramuros de la polis; sumirse en la fascinante contemplación del propio ombligo o deleitarse cultivando en él margaritas; reducir el futuro a un curso de radio por correspondencia de la muy acreditada Escuela Maymó; desinfectarse con acicalados sonetos o con blasfematorios exaprubtos; beber hasta caerse porque si no era vicio; comprarse un biombo y aislarse del mundo; responder con una fuga hacia adentro a la agresión que se nos infligía desde muros y periódicos con esa 'inmunda imagen que querían darnos de nosotros mismos'. El exilio interior era, en dos palabras, el autismo social."

Miguel Salabert: El exilio interior, 1988.