23 sept 2009

Sentimentos bos e sentimentos malos


Non vou descubrir a estas alturas que o fútbol levanta paixóns neste país e que remove tamén máis odios que calquera outra cousa falada ou escrita. O que me animou hoxe a escribir foi a entrevista (ou o que fose) que onte José Ramón de la Morena lle fixo ao mediático presidente de Cantabria, Miguel Ángel Revilla, despois da victoria do Barcelona sobre o Racing de Santander. Os personaxes non merecen moito a atención, xa o sei. Non destacan polo bo xuízo nin pola súa aportación filosófica. Animados mutuamente por unha ideoloxía compartida deixaron saír polas súas bocas todos os prexuízos anticataláns que poidamos imaxinar e puxeron a Joan Laporta de volta e media pola súa "campaña de politización" do Fútbol Club Barcelona.

Deixando a un lado a paradoxa de escoitar a un político metido a futboleiro criticar a un futboleiro metido a político, un non pode sentir certo noxo ante comentarios que pouco teñen que ver coa tolerancia constitucional que esta xente nos quere transmitir e que di defender.

"España sigue siendo madridista... Ahora sería la oportunidad del Barça de hacer a la España culé, pero estando ahí Laporta es imposible porque está con el tema del separatismo, la independencia y todo eso, de tal manera que ha politizado al Barça, de tal manera que es muy difícil que gane adeptos fuera de Cataluña" (DLM).

Este argumento de que sentirse catalán limita moito é utilizado arreo para desprezar calquera manifestación política, cultural ou lingüística non só catalana, senón tamén vasca e galega. O Barça leva tendo unha profunda carga simbólica desde moitos anos antes de nacer Laporta. E seica hai que separar a política do fútbol, pero consideramos razón lóxica as opinións dun presidente para ser ou non ser dun equipo. Se hai que separar, que c. importa o que pense ou opine o presidente? A min o que me interesa e que xoguen Messi e Iniesta.

Revilla entrou ao trapo, como non? Famoso nacional pola súa querencia do micrófono, máis querido que o carné de socio do Racing, o político que non quere que se politice o fútbol non se ruboriza en falar de ETA e do separatismo, de "radicalismo independentista", "derivas nacionalistas", "patochadas"... "de los que se quieren separar de España" (De Messi a Josu Ternera en dous minutos). Revilla confesou que prefire quedarse na casa antes que ir xunto a Laporta e dicirlle "cuatro cosas". Ataque agudo de tolerancia. Para Revilla "el pueblo catalán es extraordinario", claro, pero sempre que coincida co que el pensa. Quizais debería mirar máis polo seu e non meterse tanto en casa allea non vaia ser que os cataláns comecen a sinalar o que hai que facer/dicir/pensar/sentir na fermosa Cantabria, con xente que será extraordinaria coincida ou non co que un pensa.

Non houbo que darlle moita corda para que se metera Revilla no charco dos pseudorreferendos que están tendo lugar nalgúns concellos de Cataluña. A mín dame a risa ver tamén nesa loita ao noso presidentiño Feijoo dicir en xuño que consultar era o máis democrático do mundo e en setembro que consultar é un ataque furibundo que merece castigo exemplar. Demócratas destinxidos que diría Chaplin (o único home deste post que de verdade admiro).

Neste país, afortunadamente hoxe (antes non), un pode pensar, falar e sentir o que queira, sexa presidente do Barcelona ou sexa conserxe do colexio de Villalpando. Supoño eu que en xusta coherencia, cando algún presidente ou particular declare non sentirse catalán (co mesmo dereito), ou cando nun concello, poñamos de Tarragona, se faga un pseudorreferéndum a favor de separarse de Cataluña, estes tres defensores da sensatez tamén se enfadarán moito moito e farán uso dos seus repetidos calificativos. Pero seguro que habemos quedar esperando. Menos mal que temos a Messi para que nos faga máis agradable a espera.

18 sept 2009

O politizador que despolitiza


O discurso político deste presidente da Xunta que temos actualmente está a resultar dunha mediocridade tan notable que resulta unha permanente decepción (ou non) ler as súas declaracións de cada día nos xornais. Nunca perde ese ton de superioridade moral, de exemplo de dedicación e falso bo rollo, de posuidor da verdade absoluta, pero non garda nin a máis mínima coherencia, xa non digo respecto e veracidade. O último dardo dun presi máis preocupado por atacar aos que opinan diferente foi dirixido aos equipos directivos dun bo grupo de centros educativos que, con toda a razón, negáronse a introducir en Internet, un por un, os datos dos pais de alumnos que solicitan axudas para a compra de libros. Ese non é o seu traballo e afearlle a conduta a quen simplemente cumpre co seu cometido é propio de manipuladores.
Por se non fora pouco con iso, o líder declarou solemnemente que non se debe "politizar a educación". Isto só uns poucos días despois de que o seu conselleiro do ramo, nunha escena que da vergonza a calquera, sexa da orientación política que sexa, utilizara unha suposta lista de pais de alumnos da oposición que levan os seus fillos a centros privados, coa ameaza terrorífica de facela pública. Isto non é politizar a educación? Entón como lle chamamos a este uso fraudulento de información recabada para outros fins? Non ten o presidente que chegou coma mesías a despolitizar a educación algo que dicir sobre a conduta do seu conselleiro? Ou pensa o presidente que todos os galegos somos parvos?


14 sept 2009

Canto valen os libros?


Hoxe é un deses cinco ou seis días ao ano en que resulta case imposible moverse por unha librería. Hai longas filas de nais alporizadas, nenos que fan carreiras por entre os andeis, berrando e collendo cousas sen permiso, e mesmo no mostrador podemos ver un aparello para coller número como o que hai nas charcuterías. As dependentas móvense dun lado ao outro moi apuradas, tratando de despachar o xénero o máis axiña posible. A librería, en poucos días, ficará baleira e voltará ao seu estado natural invisible. Que triste resulta unha sociedade que se acorda dos libros unha vez ao ano!, pero máis triste é que de quen se acorden realmente sexa da nai do que lles mandou comprar os libros escolares dos fillos. Achegádevos hoxe a unha librería e escoitaredes unha serie infinda de eloxios ao labor educativo dos mestres, ao seu traballo sempre encamiñado á mellor formación dos nenos e nenas deste país, unha lembranza por aquel mestre que lle ensinou ao fillo a fermosura das boas historias, aquela mestra que logrou atraelos á fantástica aventura de ler...

En fin, teño que confesar que con respecto á decisión de eliminar o sistema de préstamo non teño unha postura firme e clara. Por un lado penso que o diñeiro público está mellor gastado en libros que en armas ou soldos vitalicios a senadores inmortais, mellor en libros que en subvencións ás grandes empresas, mellor en libros que en asfaltar o pouco xardín que queda. Postos a decidir en qué gastar o que recauda o Estado, os libros para todos non parece unha mala opción. Pero vistas as consecuencias máis inmediatas desta política penso que o único que fai a gratuidade é perpetuar o desapego e a desvalorización social do libro e, por extensión, da educación e da cultura. Aposto que son capaz de nomear dez valores que esta sociedade antepón ao do coñecemento. E tanto me gustaría equivocarme.

Mentres isto sucede, hoxe no mundo hai máis de 130 millóns de rapaces sen escola, o cal quere dicir, sen futuro. Aquí, no mundo rico do despilfarro diario, os pais indígnanse por gastar en libros a metade da metade do que logo gastan en tabaco, pleiesteisions e camisetas do realmadrí. En África, os nenos que teñen que percorrer quilómetros e máis quilómetros na busca de auga para vivir, os que teñen que dedicarse á venda ambulante desde antes da saída do sol ou axudar nas durísimas tarefas de recolección na temporada das colleitas, soñan con ter un pupitre algún día:


«Quanto pesa una lacrima?» «Secondo: la lacrima di un bambino capriccioso pesa meno del vento, quella di un bambino affamato pesa più di tutta la terra.»
Gianni Rodari (Favole al telefono, 1960)

12 sept 2009

O Turuleque


Os contos de Francisco Álvarez de Nóvoa recollidos na súa obra Pé das Burgas son unha delicia que a un lle gusta saborear de cando en vez. Este libriño foi publicado en 1896 e non se reeditou até o ano 1988. É polo tanto unha escolma ben pouco coñecida da nosa literatura contemporánea, como ben sinala Méndez Ferrín no prólogo para a reedición de Xerais. Pé das Burgas é sobre todo unha crónica sentimental da cidade de Ourense, unha galería descriptiva de personaxes e lugares. Un, cando volve ler estes relatos, non pode deixar de pensar en Blanco Amor e a súa Esmorga.

Hai uns oito anos eu impartía clases a adultos no Instituto Lauro Olmo do Barco de Valdeorras, e utilicei un destes relatos na aula de galego. Aqueles alumnos, nada afeitos á lectura, emocionáronse ao descubrir unha historia tan humana e fermosa coma a do Turuleque, unha historia contada ademais na súa propia lingua, na mesma que usaban para falar das lousas e as canteiras das que baixaban todas as noites cos cadrís mancados e o orgullo ferido.

Turuleque era un daqueles graxos das Burgas inmortalizados por Lamas Carvajal. É dicir, era un pillabán, un pícaro dos baixos fondos da cidade; pero era nobre:



Tería uns dezasete anos, e era bo mozo, alto, ben feito e garrido como fillo do regato non entangarañado pola fartura; malicioso de lei, de xenio alegre, sentido, todo corazón, máis dunha vez deu as cadelas, que xuntara facendo encargos, ó compañeiro que esfameaba ou á vella que non tiña máis agarimo cá esmola.

Turuleque, inocente, non tiña moza pero si unha preferida, unha nena pobre e soíña:



Chamábanlle María, e era filla dunha tripeira que xa morrera, deixándoa, con algúns cartiños, nas mans dun lampantín que, despois de comelos, tíñaa na casa chea de fame e golpes; e el, de corazón bondadoso, achou non sei que meiguice naqueles ollos azuis cheos de bágoas que miraban para todo o mundo como pedindo perdón polo non feito.

Turuleque facía rabiar ás beatas na misa e tiña tolos aos gardas municipais.



Pero o campo das súas fazañas eran as hortas: el sabía dos primeiros fatóns, das primeiras peras de San Xoán, das primeiras uvas, dos primeiros figos, das primeiras niñadas dos paxaros, e el era o primeiro en catar de todo, non sen gardar o mellor para María. Tanto se convenceron os donos do caso, que xa botaban a conta da primeira froita, descontando a do Turuleque, posto que nin con tiros de sal, cans, garamelos nin diaños, se libraban do tributo, pois non parecía senón que cheiraba o peligro, coma os corvos a pólvora.

Turuleque xurou vingarse daquel lampantín cando fose home. Mais o tempo pasou e as cousas, como nos ocorre a todos, non foron exactamente como el as soñou.


(Na imaxe, a Burga Grande a comezos do século XX.)

PS: Vai o meu agradecemento a Jorge Martínez quen me obsequiou xa hai anos cun exemplar desta marabilla literaria e, onde queira que eles anden, desexo enviar un saúdo agarimoso aos meus ex-alumnos de Valdeorras, especialmente a Arturo, Abel e Roberto, dos que gardo unhas fermosas lembranzas, así como ao meu colega José Luis Nogueira.

1 sept 2009

Tres décadas de cinema


Hai na historiografía do cinema unha evidente tendencia a dividir en décadas os diferentes períodos da evolución do feito cinematográfico (arte, industria, linguaxe, forma de ocio, creador de modelos de comportamento, etc.). Así non é raro falar dos anos trinta coma a época dourada de Hollywood e do cinema clásico narrativo (Capra, Ford, Hawks), ou dos anos oitenta coma os anos do cinema comercial dirixido á infancia e a adolescencia (Lucas, Spielberg, Scott).

Nun exercicio rápido de lembranza figuran tres datas históricas, fundamentais na evolución do cinema, que gardan certa relación cando menos numérica.

28 de xuño de 1919. Fírmase o Tratado de Versalles, sete meses despois do final da Primeira Guerra Mundial. Unha Alemaña humillada e organizada como República produce algúns dos filmes máis importantes de toda a historia: Caligari, Nosferatu, Metropolis. Xorde un suposto cinema expresionista e unha productora de prestixio, a UFA. É o tempo de nomes coma Wiene, Lang, Pabst, Pommer, Sternberg, May. Os directores europeos desembarcan en América: Murnau (Sunrise, 1927), Lubitsch (The Love Parade, 1929), Leni (The Man Who Laughs, 1928), Dupont, Sjöström (The Wind, 1928), Feyder (The Kiss, 1929), Dieterle, etc. A comedia de Buster Keaton e Harold Lloyd. Son les années folles. A Warner triunfa co cinema sonoro: The Jazz Singer (Crosland, 1927).

24 de outubro de 1929. O día do crack na bolsa de Nova York. Despois do pánico, un longo tempo de depresión. Roosevelt e o New Deal. Keynes. Os filmes propagandísticos de Pare Lorentz. Obras mestras como As uvas da ira (Steinbeck-Ford), Cabaleiro sen espada (Capra) ou Bringing Up Baby (Hawks). Outros directores salientables como McCarey, Berkeley, Borzage, Browning, Cukor, Fleming, La Cava, LeRoy, Sturges, Vidor, Walsh. Actores e actrices coma Greta Garbo, Gary Cooper, Clark Gable, Claudette Colbert... Os irmáns Marx. O ascenso do nazismo. Nova vaga de directores que chegan a EE.UU. fuxindo de Hitler: Lang (Fury), Siodmak (The Spiral Staircase), Wilder, Preminger, etc.

1 de setembro de 1939. Hai hoxe xusto setenta anos Alemaña invadía Polonia. Nova vaga de directores que marchan a Hollywood: Hitchcock, Korda, Renoir. Filmes propagandísticos a favor da intervención norteamericana. Chaplin e O gran dictador. Argumentos para o cinema: Casablanca (Curtiz), The Best Years of Our Lives (Wyler), Coronel Blimp (Powell), A Walk in the Sun (Milestone), etc.


(Na imaxe, de esquerda a dereita: Das Cabinet des Dr. Caligari, de Robert Wiene; Mr. Smith Goes to Washington, de Frank Capra; e The Best Years of Our Lives, de William Wyler).