O Turuleque

Os contos de Francisco Álvarez de Nóvoa recollidos na súa obra Pé das Burgas son unha delicia que a un lle gusta saborear de cando en vez. Este libriño foi publicado en 1896 e non se reeditou até o ano 1988. É polo tanto unha escolma ben pouco coñecida da nosa literatura contemporánea, como ben sinala Méndez Ferrín no prólogo para a reedición de Xerais. Pé das Burgas é sobre todo unha crónica sentimental da cidade de Ourense, unha galería descriptiva de personaxes e lugares. Un, cando volve ler estes relatos, non pode deixar de pensar en Blanco Amor e a súa Esmorga.

Hai uns oito anos eu impartía clases a adultos no Instituto Lauro Olmo do Barco de Valdeorras, e utilicei un destes relatos na aula de galego. Aqueles alumnos, nada afeitos á lectura, emocionáronse ao descubrir unha historia tan humana e fermosa coma a do Turuleque, unha historia contada ademais na súa propia lingua, na mesma que usaban para falar das lousas e as canteiras das que baixaban todas as noites cos cadrís mancados e o orgullo ferido.

Turuleque era un daqueles graxos das Burgas inmortalizados por Lamas Carvajal. É dicir, era un pillabán, un pícaro dos baixos fondos da cidade; pero era nobre:

Tería uns dezasete anos, e era bo mozo, alto, ben feito e garrido como fillo do regato non entangarañado pola fartura; malicioso de lei, de xenio alegre, sentido, todo corazón, máis dunha vez deu as cadelas, que xuntara facendo encargos, ó compañeiro que esfameaba ou á vella que non tiña máis agarimo cá esmola.

Turuleque, inocente, non tiña moza pero si unha preferida, unha nena pobre e soíña:

Chamábanlle María, e era filla dunha tripeira que xa morrera, deixándoa, con algúns cartiños, nas mans dun lampantín que, despois de comelos, tíñaa na casa chea de fame e golpes; e el, de corazón bondadoso, achou non sei que meiguice naqueles ollos azuis cheos de bágoas que miraban para todo o mundo como pedindo perdón polo non feito.

Turuleque facía rabiar ás beatas na misa e tiña tolos aos gardas municipais.

Pero o campo das súas fazañas eran as hortas: el sabía dos primeiros fatóns, das primeiras peras de San Xoán, das primeiras uvas, dos primeiros figos, das primeiras niñadas dos paxaros, e el era o primeiro en catar de todo, non sen gardar o mellor para María. Tanto se convenceron os donos do caso, que xa botaban a conta da primeira froita, descontando a do Turuleque, posto que nin con tiros de sal, cans, garamelos nin diaños, se libraban do tributo, pois non parecía senón que cheiraba o peligro, coma os corvos a pólvora.

Turuleque xurou vingarse daquel lampantín cando fose home. Mais o tempo pasou e as cousas, como nos ocorre a todos, non foron exactamente como el as soñou.

(Na imaxe, a Burga Grande a comezos do século XX.)

PS: Vai o meu agradecemento a Jorge Martínez quen me obsequiou xa hai anos cun exemplar desta marabilla literaria e, onde queira que eles anden, desexo enviar un saúdo agarimoso aos meus ex-alumnos de Valdeorras, especialmente a Arturo, Abel e Roberto, dos que gardo unhas fermosas lembranzas, así como ao meu colega José Luis Nogueira.