Durou cen anos

Un dos amigos aos que máis aprecio, lector ocasional desta bitácora e imprescindible compañeiro de fatigas, foi rotundo hai uns días nunha das conversas que adoitamos ter co fin de alonxar os nosos demos persoais. “David, isto durou cen anos”. E acabouse o conto. Referíase o meu amigo ao oficio de mestre tal e como o entendimos até agora, e xunto con elo o papel desenvolvido pola escola pública desde o seu nacemento.

Non temos quizais a perspectiva histórica para definir con xustiza o tempo que nos tocou vivir, pero si que comparto co meu amigo esa sensación de ser epígonos moi tardíos dos grandes educadores, de estar a piques de ver os títulos de crédito diante dos nosos ollos algo apagados, de que nos toca a nós baixar as persianas do chiringo, pechar as portas e tirar a chave ao mar.

A escola pública foi a concreción histórica da ansia de ilustración, da liberación individual e colectiva do pobo por medio do coñecemento e a alfabetización. Foi un miliario na loita contra a ignorancia e a miseria. Uns poucos homes europeos, sabios de salón, alumearon a magnífica idea dunha escola pública mantida con fondos do estado e dirixida a todos os nenos e nenas do país, mesmo libre e laica nalgúns lugares. Houbo obstáculos enormes, pero a idea tiña tanta forza que non foi posible abortala. Os nenos eran unha man de obra moi valiosa para o capital. Eran áxiles e hábiles, aprendían moito e gañaban pouco. Na escola non eran de proveito para a gran maquinaria do mundo, que só entende de números escritos en billetes.

Hoxe o mestre non é a eminencia da aldea, nin sequera unha persoa respetable ou apreciada. Hoxe é unha muller que mal atende os rapaces mentres os pais traballan, que trata de que saiban disimular un pouco a súa ignorancia sen desentoar coa da familia e que se é posible logra telos vixiados para que non se manquen antes da hora de xantar. É a persoa que temos máis a man para culpala das propias miserias, frustracións e desesperos. O seu criterio non vale nada. Os nenos, para aprender, xa teñen a televisión e os ordenadores, que saben moito máis que calquera profesor das quintas vellas ou que calquera rapaciña moderna chegada da capital.

Nin sequera o neno é o neno de antes. Hoxe pasa máis horas fóra da casa que meu avó cando traballaba arranxando os camiños e as estradas de Lalín a Dozón. O seu tempo libre está programado nas axendas dos papás en liñas ben rectas e con tempos marcados. A televisión por satélite aloumiña os nenos e acóugaos durante as 24 horas do día. Cando non, as consolas consolan aos pais, armados con baterías extra e colección de xogos aberrantes.

Perdeuse a felicidade na escola, o sorriso san do neno querido nese amor natural de pan, queixo e conto pola noite. Os nenos botan en falta algo que non saben explicar con palabras pois aínda non agromaron nas súas cabezas. Pero agromarán. Os mestres sentimos a mágoa ferinte que eles só nos amosan co seu mirar. “E quen é o pai deste neno? Non o coñecemos, nunca veu por aquí”.

(Na imaxe, rapaces traballando nunha planta de procesado de carbón en Pennsylvania, no ano 1911.)