28 oct 2009

Galicia enteira, aínda que menos


As guías turísticas constitúen un xénero aparte na edición de libros. Cada vez é máis frecuente ver extensísimas seccións nas principais librerías das nosas cidades e mesmo establecementos dedicados exclusivamente ao mundo das viaxes. Recordo a primeira librería deste estilo que coñecín en Bilbao haberá uns quince anos. Había un longo pasillo cheo de andeis, e en cada andel caixas e máis caixas con mapas de todos os países do mundo. Decidín comprar un mapa dos Estados Unidos para seguir con detalle o itinerario de Jack Kerouac e a súa tropa de beatniks que relatou en On the Road.

Nestes espazos de venda reúnense non só guías, senón tamén multitude de mapas, postais, guías de conversación, libros de receitas, relatos de viaxes e mesmo novelas que gardan estreita relación co lugar que un quere visitar. Un case pode xa gozar co panorama que ten diante sen necesidade de facer a maleta. O pasado verán, na librería máis coñecida da zona universitaria de Atenas, a Eleftheroudakis, eu ía á procura dun mapa de estradas da illa de Corfú e atopei entre os planos de todos os arquipélagos gregos unha edición de bolso das novelas que Gerald Durrell escribiu relatando as súas vivencias da infancia naquela marabillosa illa, o que os británicos denominan The Corfu Trilogy. As novelas que a compoñen son unha deliciosa mestura de humor e amor pola natureza, mestura que a miña muller devorou logo sorprendéndome a cada pouco cunha gargallada irreprimible.

Amor pola natureza tamén tiña meu pai cando nos anos 80 decidiu, con toda a familia, emprender o noso descubrimento da Costa da Morte. Daquela non había tanto onde escoller, todos os libros en galego entraban na categoría de rarezas e google non pasaría dun estrano gaguexar infantil. Meu pai paraba o coche en calquera sitio (a veces nos máis arriscados) e abría un libriño vermello que na portada dicía "Galicia enteira". Comezaba a ler a historia daquel monumento, as curiosidades daquela vila, o que se podía ver ao outro lado da ría... Nós, ás veces, ficabamos cansos de tanta información pero iso nunca desanimou a meu pai.

O outro día caeu nas miñas mans, por sorpresa, un exemplar daquel acompañante noso dos veráns, o primeiro volume dunha serie de doce elaborados polo coruñés Xosé Luis Laredo Verdejo. Con curiosidade busquei a data de edición: primeira, xuño de 1980; segunda, abril de 1981. Reparei nas súas fotografías gastadas, nos esquemas dos seus itinerarios, os deseños dos escudos da nobreza, os mapas das parroquias, etc.

Polas noites, cando voltabamos a Corcubión, eu abría o meu caderno de verán e debuxaba alí as torres de Mens, o castelo de Vimianzo e o dolmen de Dombate; inventaba historias de celtas na cidade de Borneiro, de mariñeiros nas illas Sisargas, de naufraxios no cabo Vilán. Hoxe volvín lembrar todo iso. Pechei o libro con nostalxia e volvín ao título: Galicia enteira, aínda que menos.



19 oct 2009

Dignidade


Participamos onte nun acto reivindicativo que probablemente pasará á historia deste país como a manifestación máis importante e numerosa a favor da lingua e cultura propias. Pero penso que é errado caer na autocompracencia pois a pesares do ambiente festivo e alegre, acompañado ademais por un día magnífico, o éxito da convocatoria non debería ocultar o gravísimo momento polo que atravesa a lingua e a cultura galega. Se fomos capaces de xuntármonos tantos milleiros de persoas nas rúas de Santiago é que algo vai verdadeiramente mal. O ideal sería pasar as mañás dos domingos de paseo co xornal baixo o brazo sabendo que a lingua galega está en boas mans, libre de prexuízos e de ataques, recoñecida socialmente, promovida e defendida polos que prometeron facelo, arredada das liortas partidarias, etc. etc.

Invádeme pois esa sensación agridoce. Quero quedar coa parte que ilusiona, ese movemento de xente de todas as idades e procedencias, unida fraternalmente en defensa do que sinte como propio, ese sentimento de dignidade que se podía ver nas caras dos máis novos e dos máis vellos, eses pais que levaban os seus fillos sobre os ombros, que tanto me recordaron a miña propia infancia nos anos 70, naquel espertar da democracia. Desde logo, se tivera que resumir a sensación de onte nunha palabra, sería esa: dignidade.

Posiblemente ven de xurdir onte unha forza cívica que reclama o seu dereito a intervir nun debate aberto irresponsablemente por políticos profesionais. Os políticos, de todas as cores, ben farían en ter en conta a física do novo desafío civil. Non acabo de ter claro que a dinámica dos partidos, obsesionados polo poder e polo seu reparto, poida dar resposta a esta enerxía centrípeta. A democracia, en certo sentido, consiste en que o pobo independente confíe aos seus representantes a custodia dos tesouros compartidos. A lingua é seguro a nosa maior riqueza. Maltratada polos gobernantes saímos á rúa a esixir que coiden o que prometeron cando asinaron o Estatuto de Autonomía e as leis que del derivan. Foi por tanto un acto de xustiza.


Saúde e Terra, e Océano (como ben sinalou onte un atinadísimo Xurxo Souto).

9 oct 2009

Bispos e elefantes


Aínda que o xadrez é un xogo orixinado na India, no chaturanga, foron os persas e os árabes os que o difundiron por todo o Mediterráneo. O vocablo sánscrito derivou no árabe shatranj, do que proceden os románicos xadrez e ajedrez. Noutras linguas o nome seguiu a vía francesa (échecs): chess (inglés), scachi (italiano), escacs (catalán), schach (alemán), schack (sueco).

O xadrez foi introducido en Europa a finais do primeiro milenio. Máis que a etimoloxía do seu nome pareceume curiosa a evolución histórica e etimolóxica dunha das súas pezas, o alfil. En persa alfil significa "o elefante", o cal nos indica ben ás claras a súa orixe india. Na Europa medieval unha figura de elefante semellou demasiado exótica e descoñecida e foi pouco a pouco substituída pola dun bispo, que encaixaba mellor nos costumes dos contemporáneos pois os bispos adoitaban participar nas batallas. O elefante acabou sendo bispo e así se chama hoxe en inglés (bishop) e en portugués (bispo).

E resulta curioso pois hoxe en día os bispos e os elefantes acaban por parecerse, con todo respeto para estes últimos. Os bispos seguen a meterse nos asuntos públicos como elefantes nunha cacharrería. Queren decidir por todos as leis que nos protexan e defendan, a educación, a sanidade... A pena é que ningún goberno, da cor que sexa, se atreveu aínda e dunha vez por todas a marcar a necesaria liña que separe a igrexa do estado. Só este pode representar a todos.


(Na imaxe, pezas do famoso xadrez Lewis, do século XII, atopadas en 1831 nunha illa escocesa. No centro pódese ver a figura do bishop.)