Ao final do andel

Sempre é moi doado atopar os libros de Stefan Zweig nos andeis das librerías. Abonda con situarse fronte aos estantes e buscar a esquiniña máis á dereita xa pegada ao chan, un pouco despois das novelas de Zola. Alí, ao final de todo, condenadas pola orde alfabética, agardan por unha man desexosa as pequenas noveliñas de Zweig, as súas biografías e os seus libros de memorias. Despois de Zweig o alfabeto fica orfo.
O que xa non é tan doado para os curtos de vista e pouco áxiles coma min é axeonllarse para chegar tan abaixo e poder ver qué pequenas xoias hai gardadas naquela cela recóndita, como se de colmea doce e rica se tratara. Tiras dun e saen todos, queres recollelos e colocalos outra vez. Logo daste conta de que os volumes están numerados e sintes, por un momento, o peso da culpabilidade, do torpe que osou revolver aquela sagrada orde cosmonumérica.
Sen embargo, por moi torpe que un poida ser, merece a pena intentalo e probar dese vello mel centro-europeo. Unha das súas mellores novelas curtas relata a vida dun home para quen só existen os libros. O mundo redúcese ás mesas de mármore do seu café vienés. Lector incansable de memoria prodixiosa, devorador de catálogos, orientador bibliográfico... Jakob Mendel, o libreiro de Galitzia, é un home que non sabe nada de patrias, nin pasaportes —unha insensatez en tempos de interrogatorios, deportacións e campos de exterminio—. Buchmendel é unha peza maxistral, minúscula e inapreciable naquel recanto invisible da librería pero unha xoia que emociona a todos os que tamén amamos os libros.

"Solitario como un astrónomo que en su observatorio contempla cada noche, por la diminuta abertura de su telescopio, las miríadas de estrellas, sus misteriosas evoluciones, su cambiante confusión, cómo desaparecen y vuelven a encenderse, Jakob Mendel miraba a través de sus gafas y desde aquella mesa cuadrada ese otro universo de los libros, que asimismo gira eternamente y renace transformado, aquel mundo sobre nuestro mundo."

Stefan Zweig: Mendel, el de los libros.

Un burato no peito

Intenteino pero finalmente non me puiden resistir á marea e sentín a necesidade de escribir sobre o dichoso decreto, ese parto dos elefantes que xa parece que vai dar en criatura estraña, cando menos.
Pódese estar de acordo ou non co reparto horario do 50-50 entre galego e castelán aínda que un segue a pensar que tratar igual ao desigual é a mellor maneira de manter a desigualdade. Polo tanto non podo evitar pensar que esa é a intención que agochan os que promocionan e defenden este decreto. O galego tardou case mil anos en converterse en lingua oficial no seu propio territorio. Ollamos con envexa como a nosa lingua "florescia en Portugal". O castelán leva xa máis de cinco séculos establecido como lingua oficial do Estado —"instrumento del imperio" dicía Nebrija. Pola contra, o galego penetrou na educación hai menos de trinta anos e en todo este tempo houbo un amplo consenso sobre a necesidade de protexer e mimar unha lingua maltratada pola historia. Todas as xeracións teñen e terán dereito a ser ensinadas tamén na lingua propia de Galicia, cooficial xunto ao castelán, por moitos prexuízos e odios que os seus proxenitores poidan manter aínda. É triste, pero hoxe unha campaña como a que a principios dos oitenta animaba a falarlle galego aos fillos desde pequenos sería posiblemente denominada de imposición polos que gobernan.
Púxenme a escribir estas liñas coa intención de ir máis alá de porcentaxes e repartos. Na miña opinión, o que realmente desacredita ao decreto e aos seus autores intelectuais, que descoñecendo o seu nome teremos que entender que asina o propio Anxo Lorenzo, é a total nulidade desde o punto de vista pedagóxico e práctico.
O decreto tal como se anunciou ten trampa, véselle o cartón desde lonxe: equilibrio no reparto e logo todos, menos os profesores, poden usar a lingua que lles pete para falar, escribir, responder os exames e mesmo no libro de texto que leven á aula. Ou sexa, repartimos os naipes a partes iguais e logo ti xa os cambias polos que queiras. É unha rara maneira de fomentar a aprendizaxe das linguas oficiais. Ten moito máis de demagóxico que de efectivo. Se un se instala nunha lingua e non fai esforzo ningún por aprender a outra de que valen as grandilocuencias do bilingüismo?

E en todo isto onde queda a figura do mestre? Como é posible que nun decreto sobre educación non se teña para nada en conta o seu traballo, a súa experiencia, a súa realidade diaria na aula? Un dos máis coñecidos opinadores da prensa galega falaba o outro día da paisaxe despois da batalla. Pois ben, eu, como mestre de primaria, véxome no medio do campo, tirado e cunha ferida no peito. Deslizouse a idea de que somos impositores aos que lles hai que marcar uns límites, cando día tras día o que facemos e ir á escola a tratar de ensinar o afecto a todas as linguas, o aprecio pola natureza, o amor polos libros, o respeto e a tolerancia; arrancamos un sorriso dos beizos dos nenos para que entendan sen palabras que cremos neles e que, ao noso xeito, tamén os queremos.



Les parfums ne font pas frissonner sa narine;
Il dort dans le soleil, la main sur sa poitrine,
Tranquille. Il a deux trous rouges au côté droit.

(Os perfumes non lle fan tremer o nariz;
Tranquilo, durme ao sol, a man sobre o peito,
hai dous buratos vermellos no seu costado dereito.)

Arthur Rimbaud: Le dormeur du val, 1870.

Zweig en Vigo

Regreso a Stefan Zweig posto que nun fragmento das súas memorias (Die Welt von Gestern) fai unha interesantísima lembranza do seu paso fugaz por Vigo no verán fatídico de 1936. O escritor austríaco viaxaba por primeira vez a América do Sur para participar nun congreso do PEN Club Internacional ao que fora invitado. Recollo unha cita parcial da edición de Acantilado:

"En aquel verano de 1936 había estallado la guerra civil española, la cual, vista superficialmente, sólo era una disensión interna en el seno de ese bello y trágico país, pero que, en realidad, era ya una maniobra preparada por las dos potencias ideológicas con vistas a su futuro choque. Había salido yo de Southampton en un barco inglés con la idea de que el vapor evitaría la primera escala, en Vigo, para eludir la zona en conflicto. Sin embargo, y para mi sorpresa, entramos en ese puerto e incluso se nos permitió a los pasajeros bajar a tierra durante unas horas. Vigo se encontraba entonces en poder de los franquistas y lejos del escenario de la guerra propiamente dicha. No obstante, en aquellas pocas horas pude ver cosas que me dieron motivos justificados para reflexiones abrumadoras. Delante del ayuntamiento, donde ondeaba la bandera de Franco, estaban de pie y formados en fila unos jóvenes, en su mayoría guiados por curas y vestidos con sus ropas campesinas, traídos seguramente de los pueblos vecinos. De momento no comprendí para qué los querían. ¿Eran obreros reclutados para un servicio de urgencia? ¿Eran parados a los que allí daban de comer? Pero al cabo de un cuarto de hora, los vi salir del ayuntamiento completamente transformados. Llevaban uniformes nuevos y relucientes, fusiles y bayonetas; bajo la vigilancia de unos oficiales fueron cargados en automóviles igualmente nuevos y relucientes y salieron como un rayo de la ciudad. Me estremecí. ¿Dónde lo había visto antes? ¡Primero en Italia y luego en Alemania! Tanto en un lugar como en otro habían aparecido de repente estos uniformes nuevos e inmaculados, los flamantes automóviles y las ametralladoras. Y una vez más pregunté: ¿quién proporciona y paga esos uniformes nuevos? ¿Quién organiza a esos pobres jóvenes anémicos? ¿Quién los empujaba a luchar contra el poder establecido, contra el parlamento elegido, contra los representantes legítimos de su propio pueblo?"

Stefan Zweig: El mundo de ayer

(Arriba, fotografía tomada por Ruth Matilda Anderson en 1924 desde o Hotel Moderno de Vigo.)

A traxedia de Zweig

Resulta imposible nin tan sequera esbozar neste breve espazo a figura de Stefan Zweig (1881-1942). Sen temor a incorrer en grandilocuencia, pódese afirmar que se trata dun dos máis importantes escritores do convulso século XX europeo.

Coma todos os grandes artistas, Zweig escápasenos entre os dedos cando pretendemos definilo. Foi un narrador exquisito e querido polo público, un dramaturgo comprometido co maldito tempo que lle tocou vivir, un pacifista convencido, ameno biógrafo, extraordinario coleccionista de partituras autografadas, viaxeiro infatigable, etc.

Cheguei a Zweig, coma moitos outros, pola vía das súas famosísimas biografías: Balzac, Dickens, Magallanes, María Estuardo, Fouché, Erasmo, Tolstoi, Montaigne... E de entre todas elas a do meu querido Dostoievski. Pasei logo a interesarme polas súas narracións, especialmente por Mendel, o dos libros (Buchmendel) e Novela de xadrez (Schachnovelle).

Na miña recente viaxe a Viena deixeime guiar por Zweig e polo seu libro de memorias, que leva por título O mundo de onte (Die Welt von Gestern): un marabilloso percorrido de cincocentas páxinas pola Viena da súa xuventude, polas desgrazas de dúas guerras mundiais e un terrible exilio desde o que Zweig ollaba unha Europa que se derrubaba de xeito irremediable. Busquei a súa casa natal na avenida que rodea o centro histórico da cidade e alí atopei unha fría placa de mármore que lembra o nacemento do gran autor vienés.

A vida de Zweig tivo un final tráxico. O seu corpo e o da súa muller apareceron sen vida na cama da súa casa brasileira de Petrópolis o 22 de febreiro de 1942 cunha nota de suicidio na que facía unha defensa da liberdade que nunca abandonou.

As súas obras, editadas por Juventud desde os anos 50, enchen os andeis das librerías de libro antigo e de ocasión mentres a editorial Acantilado ven reeditando en castelán toda a súa obra desde hai dez anos. En galego só me consta a Novela de xadrez editada por Ir Indo no ano 2004.





















(Arriba, fotografía tirada o pasado 14 de febreiro no número 14 do Schottenring. Abaixo, portada dunha edición da biografía de Dostoievski do ano 1959 e portada da reedición de El mundo de ayer, Acantilado, do 2009.)