Pequenos tesouros

Sempre apetece facer un paradiña nas tendas dos museos que un vai visitando e mercar polo menos algunha postal das obras de arte que alí se conservan, non co afán do verdadeiro colecionista convencido senón máis ben por un puro fetichismo primitivo guiado polo desexo de fuxir co tesouro conservado.

A tecnoloxía permítenos o que antes era imposible, a reprodución fiel das obras artísticas, pero sempre falta algo. Walter Benjamin, nun dos seus ensaios máis coñecidos, A obra de arte na época da súa reproductibilidade técnica, aseguraba que na reprodución sempre falta o aquí e o agora de cada obra de arte, que é o que lle confire a súa autenticidade.

Mentres pensaba en proxectos de novas viaxes e novos lugares recuperei estas postais mercadas na National Gallery de Londres hai xa ben tempo, un excelente museo nunha cidade fabulosa. Son de épocas e estilos moi diversos: O matrimonio Arnolfini, de Van Eyck; A Venus do espello, de Velázquez; Os xirasoles, de Van Gogh; Chuvia, vapor e velocidade, de Turner; e como lembranza das paisaxes londinenses O Támesis baixo Westminster, de Monet.

H.H. no Couto

A Unión Deportiva Orensana (UDO), da que xa temos falado, foi o equipo de fútbol que representou á nosa cidade alá polos anos 40 e comezos dos 50. Da súa andaina na Segunda división habería que falar con máis detalle porque merece a pena recordar aqueles magníficos xogadores e aquelas brillantes temporadas. Agora toca rescatar un deses partidos amistosos que se xogaron no Estadio do Couto naqueles anos.

O 15 de outubro de 1951 visitábanos nada máis e nada menos que o Atlético de Madrid, daquela campión de Liga por segunda vez consecutiva. Era habitual que os directivos ourensáns aproveitaran a visita a Vigo dos equipos máis punteiros da Primeira división para propoñerlles que xogasen en Ourense un partido o día anterior ou o seguinte ao compromiso ligueiro. As xestións co clube madrileño fructificaron e os futboleiros ourensáns puideron disfrutar dun interesante partido na tarde daquel luns.

O Atlético de Madrid, que non había moito tempo aínda era chamado Atlético Aviación, tiña como principal figura ao marroquí Larbi Ben Barek, coñecido como "A perla negra". No banco o seu treinador era o famoso Helenio Herrera, que aínda estaba a comezar a súa carreira futbolística en España. Os atléticos viñan de vencer con claridade en Balaídos (0-3).

O partido rematou con victoria local (5-4) e estes foron os que xogaron de inicio por cada equipo:

UDO: Pardiñas, Rodolfo, Padrón, Ernesto, Manolé, Ríos, Ortiz, Román, Rubio, Lara e Masós.

Atlético de Madrid: Menéndez, Cobo, Tinte, Farias, Mencía, Mújica, Juncosa, Ben Barek, Estruch, Mascaró e Miguel.

Ao final do encontro Helenio Herrera eloxiaba o xogo dos ourensáns:

"Tienen ustedes un magnífico equipo, con el que no debieran perder ningún partido en su propio campo y ganar muchos fuera. Es un equipo que me ha sorprendido, porque sabe hacer fútbol."

O mito de Sísifo

Albert Camus utilizou en 1942 a historia de Sísifo como motivo narrativo para a elaboración dun moi interesante e famoso ensaio sobre a existencia humana.

Sísifo foi un home que caeu en desgraza aos ollos dos deuses polo seu excesivo inxenio e astucia. Hai versións que din que Sísifo era o pai de Ulises, quen herdou del esa grande intelixencia que todos lembramos. Como castigo perdeu a vista e foi condenado a empurrar unha pedra pola ladeira dunha montaña cara a cima eternamente. A pedra cando chega ao cume cae e Sísifo ten que volver a comezar o seu traballo absurdo unha vez máis.

Precisamente do absurdo da vida fala Camus no seu ensaio. A excusa é Sísifo e o seu mito. Camus propón unha pregunta que considera fundamental: A vida merece a pena ser vivida? El desenvolve a súa teoría do home absurdo, aquel que é consciente da inutilidade do seu esforzo e do sinsentido da vida. As relixións, calquera delas, son só saltos ao baleiro para salvar o abismo que hai entre a conciencia do absurdo e o apego á propia vida.

A fonte de Camus é principalmente o Dostoievski da novela Os demos, particularmente do seu personaxe máis filosófico, Kirilov, pero a min a súa conciencia do absurdo da vida lévame tamén a pensar nun Unamuno ou mellor no Pessoa do Livro do Desassossego.

Lonxe do existencialismo francés de Jean Paul Sartre, do que Camus non era para nada defensor, tamén houbo a mesma e recurrente pregunta sobre se a vida merece a pena ser vivida.

Vinte anos sen o Zeca

O próximo 23 de febreiro cumpriranse 20 anos desde que morreu en Setúbal (Portugal) José Manuel Cerqueira Afonso dos Santos, máis coñecido como José Afonso. Foi sen dúbida o cantor e compositor portugués máis importante da música comprometida e de loita social antes e despois do 25 de abril.

Unha das súas primeiras cancións, Menino do bairro negro, ten unha fermosa letra e foi escrita por José Afonso inspirándose nun barrio marxinado do Porto. Chámanme especialmente a atención os versos "Onde não há pão, não há sossego":

Olha o sol que vai nascendo
Anda ver o mar
Os meninos vão correndo
Ver o sol chegar
Menino sem condição
Irmão de todos os nus
Tira os olhos do chão
Vem ver a luz
Menino do mal trajar
Um novo dia lá vem
Só quem souber cantar
Vira também
Negro bairro negro
Bairro negro
Onde não há pão
Não há sossego
Menino pobre o teu lar
Queira ou não queira o papão
Há-de um dia cantar
Esta canção...

A historia do meu bisavó (II)

No ano 1926 toda a familia está xa reunida de volta en Ourense. Pegerto, con 33 anos, regresara de Cuba facendo, seguramente, unha breve estadía en Vigo da que descoñecemos calquera detalle. Os dous fillos aínda eran moi novos. Alfredo tiña seis anos e Pegerto tan só cinco.

Chegan a unha cidade con apenas 20.000 habitantes. O Ourense dos anos 20 ía crecendo pouco a pouco grazas ás migracións dentro da provincia. A súa industria era moi feble e comezaban a experimentar un maior crecemento o sector do comercio e o transporte.

Durante os anos seguintes Pegerto vai emprender diversos negocios en Ourense dun xeito un pouco inconstante. Na primavera dese mesmo ano abre unha fonda na rúa Arcedianos, a que une a Praza Maior coa rúa Juan de Austria a través da Praza de San Martiño. No mes de xullo pasa a ser o representante en Ourense da cristalería viguesa La Belga. No número 21 da rúa da Gloria era onde recibía os encargos para a instalación de cristais e onde elaboraba os correspondentes presupostos dos clientes.

Horus protexe a Gulbenkian

Calouste Sarkis Gulbenkian naceu no que hoxe é Turquía en 1869. Foi un empresario de moito éxito no sector petrolífero. En 1928, no reparto da Turkish Petroleum entre as principais petroleiras do mundo soubo reservar para si mesmo o cinco por cento da nova compañía pasando a ser coñecido no mundo dos negocios coma o Señor Cinco por Cento. Esa porcentaxe permitiulle amasar unha fortuna que empregou na súa maior paixón: o colecionismo de obras de arte.

Despois da Segunda Guerra Mundial, Gulbenkian que tiña vivido en Londres e París estableceuse definitivamente en Portugal a onde levou as diversas pezas que foi adquirindo durante a súa vida. Morreu en 1955 e ao ano seguinte naceu en Lisboa a Fundación Calouste Gulbenkian formada hoxe en día por unha serie de museos e centros culturais.

O Museo Gulbenkian, que amosa só a sexta parte de toda a coleción, contén obxectos de moi diversos estilos, épocas e procedencias. Podemos contemplar desde uns marabillosos xarróns da China ata esculturas do Antigo Exipto. Merece a pena deterse nos manuscritos iluminados da Idade Media. Para os amantes da pintura son recomendables algunhas obras dos impresionistas coma Manet ou Degas. Na entrada do complexo poderedes ollar a estatua do fundador protexida por Horus, o deus falcón dos exipcios, en lembranza do Horus do Templo de Edfu.

Eléctricos centenarios

Aí vai unha nova postal da vella Lisboa de sempre, a que gardamos na nosa memoria. Nela podemos ollar dous dos famosos eléctricos, aparatos que son testemuña histórica desde hai máis de cen anos do acontecer diario da cidade da luz. Segundo parece, a primeira liña de tranvías inaugurouse no ano 1901 e enlazaba o Terreiro do Paço, hoxe Praça do Comercio, con Algés, localidade moi próxima a Lisboa.

Sempre hai algo de máxico nas cidades que conservan os seus antigos tranvías. En moitos países de Europa é o máis habitual. Forman parte da paisaxe tradicional pero ademais seguen a ser utilizados por propios e alleos. Son respectados e integrados na rede local de transportes.

A fotografía foi tomada o pasado 7 de decembro no Largo de Camões, unha praza na que se veñen encontrar o Chiado e o Bairro Alto e que lembra ao grande escritor portugués.

A epopeia lusa

Aínda que xa o lin na miña adolescencia, alá polo 1989, tiña gañas de lelo mais uma vez e por iso merquei en Lisboa unha edición sinxela e moi didáctica de Os Lusíadas, curiosamente a mesma edición que me fixera disfrutar hai máis de quince anos.

O poema épico escrito por Luis de Camões en 1572 é unha celebración renacentista do nacemento dunha nación ao estilo das magnas historias gregas e romanas pero co descobrimento das novas rutas cara a India como telón de fondo narrativo. O heroe non é nin Ulises nin Eneas senón o propio pobo portugués, os lusos, os lusitanos. O navegante Vasco da Gama ten, iso si, un papel fundamental, levou a Portugal máis alá do Cabo de Boa Esperanza. O paganismo clásico é substituido aquí pola cruzada cristiá e a conquista de novas terras. Todo en conxunto fai de Os Lusíadas unha epopeia moderna e fundamentalmente patriótica.

O poema está dividido en dez cantos e 1102 estrofas que son octavas decasílabas. Non todos os cantos teñen o mesmo número de estrofas pero hai certa regularidade. No inicio o autor prega ás musas pola inspiración necesaria para levar adiante o canto patrio.

Non se coñece apenas nada da vida do autor pero é probábel que fose de orixe galega, dunha familia establecida en Chaves. Algúns estudiosos de Camões, porén, sitúan o seu nacemento na mesma Lisboa. Alén das disquisicións sobre o lugar de nacemento merece sobre todo a pena disfrutar dun monumento literario tan destacado.

Laranxas en Lisboa

Portugal é un país capaz de ofrecer as imaxes máis estranas. Lisboa, a súa capital, é unha cidade que paga a pena visitar, mesmo se está ateigada de turistas madrileños e andaluces con aires de suficiencia.

Entre o barrio da Baixa e o Chiado érguese o elevador de Santa Justa que transporta os peóns cara o Largo do Carmo. Ademais, na cima do elevador, hai un pequeno mirador desde o que se pode contemplar toda a cidade. Regateando entre os turistas tomei esta curiosa fotografía: unha cestinha de laranxas e ao fondo a fermosa praza do Rossio ou praça de Pedro IV, primeiro Imperador do Brasil e neto de Carlos IV de España.

Sobran máis palabras

A variña máxica

Lendo e escoitando certas cousas un comeza xa case a pensar que os mestres somos os novos magos Houdini do século XXI. Hai cinco anos, cando empecei esta desagradecida tarefa de ensinar, descoñecía por completo os superpoderes máxicos que a sociedade actual asegura que posuímos. Confeso: eu aínda non atopei a miña variña máxica pero supoño que será por falta de vocación ou aptitude, ou as dúas cousas, que todo pode ser.

É que xa vai sendo excesivo isto de responsabilizar ás escolas e aos mestres de todos os males do mundo. Se nos decatamos cada certo tempo da continua sangría dos máis novos nas estradas é porque na escola non se fai fincapé na educación vial, se os nenos enchen o bandullo de bolos industriais cheos de graxas animais é porque na escola non se fala o suficiente da boa nutrición, se os adolescentes entran inxenuamente no mundo das drogas é porque lles falta información e os profesores non saben tratalos. E así poderíamos seguir con cen casos máis.

Resulta cando menos triste ollar como esta sociedade e tamén moitas familias se desentenden por completo de asuntos tan importantes. Asusta a facilidade con que se atopa resposta para todo sen pensar en nada. Queridos mestres, se segue habendo obesidade infantil, drogadición e acidentes nas estradas sabede que é porque non traballades o suficiente, porque o resto do mundo está moi ocupado en cousas máis importantes. Quizais é que aínda non atopastes a maldita variña máxica que eu ando a buscar.

Serrat en Vilagarcía

Foi unha sorte asistir o pasado xoves 23 ao concerto de Joan Manuel Serrat no Auditorio de Vilagarcía. Non adoitan pasar por aquí figuras musicais da talla do cantautor catalán e por iso non sorprendía que o aforo estivese repleto e as entradas esgotadas dous meses antes da súa actuación.

Serrat amosou o seu lado máis intimista e persoal. Acompañado no piano polo seu inseparábel Ricard Miralles deu un repaso pola súa amplísima discografía que deixou contentos aos máis fieis. Entre canción e canción gañou a complicidade do público con anécdotas contadas de xeito moi divertido facendo no medio do concerto un brinde pola vida.

No repertorio a maioría foron cancións clásicas dos seus máis de 40 anos adicados ao mundo da música. Comezou con Hoy puede ser un gran día e despois viñeron, entre outras, Tu nombre me sabe a yerba, De vez en cuando la vida, Esos locos bajitos, Penélope, Cantares, Para la libertad, Señora, Disculpe el señor, Me gusta todo de ti (pero tú no), Muñeca rusa, etc.

Do seu último disco Mô, adicado a Mahón, lugar onde o cantautor pasa longas temporadas, presentou tres cancións en catalán: Mô, Fugir de tu e Cremant nuvols.

O remate do concerto chegou co seu superclásico Mediterráneo, pero o público entregado desde o inicio pediu máis e máis e Serrat voltou finalmente para cantar Fiesta e Lucía, coa que rematou unha fermosa noite.

Auga, lume, terra e aire

Xa coa calma que concede o tempo vale a pena falar das inundacións acontecidas en Vilagarcía o pasado sábado día 18. A auga que caeu nun pequeno intervalo de tempo durante a mañá coincidiu coa marea alta e fixo que o río do Con (un pequeno regato) se desbordara asolagando as rúas do contorno. Tamén outras zonas da vila coma a rúa Rey Daviña sofreron situacións semellantes e moitos locais comerciais tiveron que traballar arreo para librarse da auga e salvar o que se podía salvar.

No CEIP A Lomba, no que eu traballei o curso pasado, as chuvias provocaron que a planta baixa ficase inservíbel para impartir clase e por iso o luns foi suspendida a actividade lectiva.

Despois dos lumes de agosto, as fortes chuvias do outono veñen complicar máis as cousas. Pero penso que nada disto é inocente e non ocorre porque si. Sabémolo todos e xa basta de mirar para outro lado. Queimar os montes e construir en calquera sitio non é a mellor política para defender o noso medio natural.

(Na fotografía pódese ver cómo se atopaba a rúa Fariña Ferreño, onde eu vivo. Sorte que non estaba aquí).

Mellor que non veñan

Hoxe, no suplemento de presentación da edición galega de El País, o xornalista Xosé Manuel Pereiro escribe coa súa peculiar ironía un moi atinado artigo sobre as aberracións urbanísticas nas costas do noso país e sobre as 600.000 vivendas que se proxectan construir nos próximos anos. Titúlase o artigo 'Mejor no vengan' e merece moito a pena. Está escrito coma se se tratase dunha advertencia a todos aqueles que pensan en mercar unha segunda vivenda perto das nosas praias:

"Los gallegos somos extremadamente hospitalarios con los visitantes. Y tremendamente irritables con los vecinos. Apreciarán la diferencia en cuanto se aposenten y pasen de ser veraneantes a vecinos. Aquí también se aplica el dicho anglosajón de que "las buenas vallas hacen buenos vecinos", pero dependiendo de la valla. Las buenas son las que ya están hechas y no son movibles. Además, sus vecinos autóctonos serán con toda seguridad los antiguos propietarios de los terrenos que ustedes ocupan, que los vendieron por dos duros cuando eran de uso agrícola porque creyeron hacer un buen negocio, o porque con el señor que los compraba venía un concejal que decía que los iban a expropiar si no vendían. Necesitarán más que una valla para sentirse a salvo de las miradas."

Tardes de fútbol

Si, foi certo. O 29 de maio de 1951 o equipo alemán do TSV Munich xogou un partido amigable no estadio do Couto contra a Unión Deportiva Orensana. O equipo ourensán, que xogaba naquel tempo na liga de Segunda división e xa estaba a punto de desaparecer, viuse reforzado con xogadores da valía de Pahíño para disputar este encontro.

O resultado foi contundente. Gañaron os alemáns por 4 a 1 aínda que foron os ourensáns os primeiros en marcar. A crónica de La Región contaba que a chuvia deslucira o partido, que sen lugar a dúbidas foi o acontecemento deportivo do ano en Ourense.

TSV München: Strauss; Pledl, Fritz, Soemann; Sommer, Smidhuber; Monnseheim, Lauxmann, Mekerle, Vottner e Hornauer.

UDO: Pita; Mantido, Padrón, Cabiño; Manolé, Villar; Larrosa, Cid, Pahíño, Sobrado e Tolín.

"La salida de los equipos fue saludada con grandes ovaciones por parte del público. El capitán de la Orensana, Mantido, entregó un banderín al capitán del Munich, y ambos entregaron sendos ramos de flores a la madrina de U.D.O. Srta. Orbán. El Munich correspondió a la atención del equipo orensano haciendo entrega a este de una fotografía de su conjunto."

La Región, 30-05-1951.

Mesturar para crecer

Entre as miñas preferencias musicais hai un sitio para o californiano Ben Harper, un cantautor capaz de mesturar diversos estilos musicais con grande talento. A súa música soa a funky, a soul, a folk, a reggae, a simple rock and roll... E detrás desa diversidade de estilos musicais atopamos letras de compromiso como Oppression ou hedonistas como The Will to Live. Outras cancións insisten en falar da paz, de relixión ou do medio ambiente.

Hai 12 anos que Ben Harper publicou o seu primeiro álbum, Welcome to the Cruel World. Despois chegou Fight for your Mind en 1995, un disco socialmente comprometido. Despois chegaron The Will to Live, álbum no que presenta a súa banda The Innocent Criminals, Burn to Shine, Diamonds on the Inside, There Will Be a Light e o último aparecido neste mesmo ano Both Sides of a Gun.

A primeira canción súa que escoitei foi Oppression:

I won't let you near me, oppression

You shall learn to fear me, oppression

(Non vou deixar que te me achegues, opresión

Aprenderás a temerme, opresión)

Unha lección de 1938

O New Deal foi un conxunto de programas levado a cabo en Estados Unidos durante os anos 30. A profunda depresión económica do momento obrigou a Franklin D. Roosevelt a levar adiante proxectos de recuperación social e económica moi importantes. Algunhas destas reformas aínda seguen hoxe vixentes.
No terreo da comunicación houbo moitas persoas que colaboraron nestes proxectos como a famosa fotógrafa Dorothea Lange. Entre eles figuraba tamén o cineasta Pare Lorentz que foi director do Servizo Cinematográfico dos Estados Unidos entre 1938 e 1940. Neses anos realiza o filme documental O río (The river), no que amosa o fundamental que é o Mississippi para o país e como as prácticas agrícolas provocan enchentes periódicas que causan grandes danos.

Este filme é coma unha grande lección que fica por aprender. Durante anos e anos a riqueza dos Estados Unidos creceu grazas á tala de millóns de árbores que foron río abaixo para abastecer as minas e a siderurxia. Os montes quedaron talados e queimados. Cando chega a temporada de chuvias a auga corre polas ladeiras sen freo e enche o río provocando grandes desastres. ¡Ano 1938! e aquí na Galiza case 70 anos despois aínda non nos demos conta.

This is the story of a river;
A record of the Mississippi:
Where it comes from, where it goes;
What it has meant to us...
And what it has cost us.
(Esta é a historia dun río;
Un rexistro do Mississippi:
De ónde ven, ónde vai;
Qué significou para nos...
E o que nos costou.)

Podedes ver o filme neste enlace da Universidade de Virxinia: O río (The river)

O propio Roosevelt, emocionado despois de ver o filme, ofreceu a Lorentz toda a axuda necesaria para promocionar a película. A Paramount, nun xesto insólito, ofrécese a distribuir o documental, que logra un grande éxito.
Lamentablemente, coa entrada dos Estados Unidos na Segunda Guerra Mundial e tamén debido a oposición da industria cinematográfica que consideraba os documentalistas coma intrusos no seu negocio, o servizo nacional é clausurado e finaliza así un período dourado na historia do documental norteamericano.

Meu avó

Un home saíra dunha tenda e viña camiñando á beira da estrada nacional cunha grande caixa de galletas de chocolate nunha bolsa. Era o meu avó. E esta é unha das máis antigas imaxes que recordo del. Cando os netos chegabamos á casa da Corna, en Piñor de Cea, era fácil ver o sorriso nos beizos de Juan e Rosa, os meus avós paternos. A chegada dos cinco netos no verán era sempre unha alegría, unha revolución, unha maneira de romper a rutina.
Gardo moitas lembranzas do meu avó, das cousas que el contaba, de como cando ía bo sacaba fóra o transistor e sentaba tranquilamente nunha cadeira a ver pasar o tempo, de como lle gustaba falar cos veciños que volvían do traballo, de como lle encantaba ir á feira da Gouxa tomar o polbo todos os 11 e 23 de cada mes...
As tardes na aldea convertíanse entón en paraísos de tranquilidade. Ao meu avó tamén lle gustaba moito coller un anaco de papel e escribir os nomes dos seus netos cunha letra fermosísima, case imposible.
Xa no solpor das longas tardes estivais víamos o meu avó voltar cunha botella de leite recén muxido. Viña camiñando desde o seu pobo, Os Asneiros, onde vivían as súas irmás Dolores, Aurelia e Adelaida. Mesmo os cans adoraban ao meu avó e ían saludalo cando pasaba. A miña avoa collía o leite e fervíao e dalí facía os máis ricos doces que nós só coñeciamos que puidera habelos nas tendas da capital, como adoitaban dicir alí.
O meu avó Juan Paz Rodríguez morreu en 2001 aos 91 anos de idade pero o seu recordo seguirá a estar vivo eternamente.

O inventor de historias

Inventar historias é unha arte reservada aos virtuosos. Sen embargo todos podemos aprender a facelo, ou polo menos a intentalo ao noso xeito.

Entón, se escribir historias é unha arte, podemos dicir con toda a razón que Gianni Rodari (1920-1980) foi un marabilloso artista. Vintecinco anos despois do pasamento deste escritor italiano, os seus contos para nenos seguen a ser un tesouro de sentido do humor, imaxinación e valores humanos. A súa vertente pedagóxica é tanto ou máis importante aínda que a literaria, posto que Rodari foi quen de explicitar a maneira de enlazar creatividade, imaxinación e escritura. Temos que considerar a Rodari un verdadeiro educador. A súa Gramática da fantasía é unha excelente fonte de ideas e recursos que semella imprescindible nas nosas aulas se queremos facer que os nosos nenos e nenas afonden na súa imaxinación para crear algo novo e orixinal.

Hoxe en día nos centros de Primaria os mestres advertimos con frecuencia que o caudal imaxinativo que posúen os rapaces é moi reducido. Case non son capaces de inventar nada novo. Probablemente isto débese ao hábito de ser permanentes receptores de mensaxes: videoxogos, películas, TV. Obrigar aos nenos e nenas a poñerse no outro lado do proceso, o da creación semella fundamental para o desenvolvemento completo da personalidade. Pasar de ser suxeitos pasivos a seres activos é esencial. A faceta lúdica da vida é imprescindible, vivir coma robots sen imaxinación é unha pena.

As historias de Gianni Rodari están traducidas a moitas linguas. Foi un gran maestro na utilización do absurdo como estímulo para a imaxinación. O absurdo sempre leva ao sorriso. Un día choverán libros de Rodari sobre as nosas cabezas igual que choveron sombreiros sobre Milán.

A lingua das bolboretas

Non cabe dúbida de que un paseo pola natureza resulta moitísimo máis didáctico e suxerente que calquera explicación que poida vir nun libro de ciencias naturais. Sen embargo, penso que o ideal é a combinación das dúas cousas: a exploración curiosa do noso entorno e a axuda dos manuais de referencia que nos permiten comprender a importancia do que vemos cos nosos ollos.
Hoxe mesmo, de visita no parque botánico Enrique Valdés Bermejo de Vilagarcía de Arousa, un fantástico día de sol ofrecía unha boa oportunidade para a exploración. Os camiños estaban cheos de ourizos dos castiñeiros xa abertos, algún aínda estaba verde. As follas secas do outono facían de alfombra ao parque. De súpeto, perto dun pequeno regato apareceu este exemplar de bolboreta que pertence á especie Vanessa Atalanta, unha das variedades máis habituais en todo o mundo.

As bolboretas teñen dous pares de ás, dúas antenas e un aparello bucal transformado nunha trompa en forma de espiral que lles serve para chuchar o néctar das flores. E para min esta explicación científica vai irremediablemente unida a unha escena do fermosísimo film A lingua das bolboretas, na que un fabuloso profesor da República leva os seus nenos a ollar ben de cerca a natureza dun xeito que non é posible coñecer nos libros.

A historia do meu bisavó (I)

O meu bisavó chamábase Pegerto Nóvoa Álvarez. Naceu o 14 de maio de 1892 en Quintás, parroquia de Santa María da Barra, no concello de Coles.
En 1911 emigrou a Cuba. Alí coñeceu a unha galega de Arxiz, do concello lugués de Taboada, chamada Gumersinda Castro Regueira. Casaron o 20 de abril de 1918 en La Habana.
En outubro de 1919 naceu en Cuba o primeiro fillo do matrimonio, o que será pasado moito tempo o meu avó materno: Alfredo Nóvoa Castro. Pegerto, que seguramente fuxiu a Cuba para evitar ir ao servizo militar ou o que era aínda pior, á guerra de Marrocos; estaba en situación de prófugo e non puido regresar a Galiza até mediados dos anos 20. Durante a dictadura de Primo de Rivera dictáronse ordes para permitir o regreso dos numerosos prófugos españois que estaban en América. A súa dona Gumersinda si puido regresar para dar a luz o segundo fillo, Pegerto, en 1921.

Soños de liberdade

Cando empecei a escoitar a Víctor Jara aínda era un rapaciño pequeno. Os meus pais tiñan (e aínda teñen) unha morea de discos e cassettes de diversos grupos chilenos daquela época: Quilapayún, Inti-Illimani, etc. Crecín escoitando as súas cancións.
Víctor Jara morreu asasinado no Estadio Nacional de Chile en setembro de 1973. Aqueles feitos terribles marcaron á xeración dos meus pais. As ansias de liberdade e democracia víanse tráxicamente destrozadas e o pesimismo desacougou a aqueles que máis desexaban un cambio de réxime en España.
Xa pasaron máis de trinta anos, eu nacín naqueles tempos de terror nos que a palabra democracia estaba chea de soños, pero mesmo hoxe sigo a sentir un profundo sentimento de fraternidade hacia aquelas xentes que loitaron e sofriron, e entre elas, hacia Víctor Jara.

Que los derechos humanos los violan en tantas partes
en América Latina, domingo, lunes y martes
nos imponen militares para sojuzgar los pueblos
dictadores asesinos, gorilas y generales.

Tendas doutros tempos

Unha cidade é un ente que ten vida e que ten o seu propio ritmo, un ritmo moitas veces alleo ao que marcamos as persoas voluntaria ou involuntariamente.
A cidade de Ourense sofreu unha enorme transformación nos últimos cen anos. Existen traballos de investigación moi interesantes que explican esta transformación. Ás veces podemos percibir eses grandes cambios nos pequenos detalles, nas anécdotas, no máis insignificante. Facer un repaso polas vellas tendas de Ourense é unha curiosa e entretida forma de advertir as mudanzas que se foron producindo.
En outubro de 1951 aparecía publicado na prensa local este anuncio do vello bazar Tobaris, situado na daquela rúa Calvo Sotelo, hoxe a rúa do Paseo. Este céntrico bazar estivo longas décadas a ofrecer multitude de productos aos ourensáns. Na actualidade, no baixo que aquel ocupou nunhas antigas galerías xa hai outro importante negocio.
Resulta divertido comprobar qué prezos tiñan as cousas máis cotiás naquel tempo: unha peza de xabón e pasta de dentes, 5 pesetas; unhas tesoiras de costura, 10 pesetas, etc. Vellos retallos doutros tempos non vividos.

Historias e música

Ao meu amigo gustáballe Edie Brickell e a min Paul Simon. En 1992 Paul e Edie casaron. Comecei a escoitar as cancións de Edie e o seu grupo, os New Bohemians, que me pareceron realmente bonitas. En 1994 eu aínda estaba na Universidade e merquei o primeiro disco de Edie en solitario, Picture Perfect Morning, outra marabilla que levaba a miña canción favorita no último corte: Lost In The Moment.

Xa parecía que Edie Brickell non volvería a sacar un novo traballo cando dez anos máis tarde apareceu Volcano, un disco que amosa a madurez de Brickell. E tamén volta a ser a última canción a miña preferida: What would you do?

Encántanme estas dúas cancións nas que Edie conta un historia sobre unha fermosa melodía. Son historias case coma relatos que falan da soidade, da necesidade que temos dos demais, dos sentimentos humanos en definitiva.

What would you do if you were me?

When it's suicide to stay, and murder to leave.

(Que farias ti se foses eu?

Cando é un suicidio quedarse, e un asasinato marchar.)

Follas de Herba

I saw you, Walt Whitman, childless, lonely old grubber,

poking among the meats in the refrigerator and eyeing the grocery boys.

I heard you asking questions of each: Who killed the pork chops?

What price bananas? Are you my Angel?

(Vinte, Walt Whitman, sen fillos, vello comellón solitario,

a remexer entre as carnes do frigorífico e a botarlle esas miradas aos mozos dos comestibles.
Escoiteiche facer preguntas de cada cousa: Quen asasinou as chuletas de porco?
Que precio teñen os plátanos? Es ti o meu Anxo?)

Allen Ginsberg, o escritor máis destacado da Beat Generation xunto a Jack Kerouac e William S. Burroughs, revisitaba de xeito tan peculiar no seu poema A Supermarket in California a figura do poeta norteamericano máis sinalado da historia: Walt Whitman (1819-1892).
Whitman iniciou un camiño propio e orixinal, ofreceu unha poesía nova para un mundo novo, abandonando as modas e tradicións europeas, inservibles no seu cometido. Os poemas de Walt Whitman, recollidos por el mesmo ao longo de toda a súa vida na obra Follas de Herba (Leaves of Grass), destilan pureza, frescura e naturalidade. Gardan a rudeza dos novos poboadores do Novo Continente e están cheos de amor e optimismo, dun panteísmo desbordante que chega a todas partes e a todos os recantos de América. Parece, cando lemos a Whitman, que o noso peito se enche de aire novo, de novas emocións e tamén parece que desexamos, sen dubidalo, acompañar ao vello Walt no seu feliz camiñar pola terra de todos.

A Fraga de Catasós

Hai un lugar no centro do noso querido país que é o paraíso dos carballos e os castiñeiros. Chámase Catasós e pertence ao concello de Lalín. Para os que estedes fartos de eucaliptos coma min recoméndovos un paseo por entre estas frondosas árbores vellas. Algúns dos castiñeiros superan os 30 metros de altura e hai árbores con máis de 150 anos.

É fantástico sentir o alento dos carballos, o seu murmurio; ver o ceo a través da silueta curiosa das súas follas; ollar os ourizos das castañas aínda verdes deitados no chan, agardando o momento propicio para deixar saír o seu sabroso froito; os liques e os fungos a nacer das pólas dos carballos e dos seus toros caídos. Quen non sentiu nunca nada semellante seguramente tampouco sinte a profunda dor que magoa o corazón ao ver os montes queimados no camiño de volta ao Salnés.

A única esperanza está en educar na sensibilidade, no afecto pola natureza, en que sentir ese ar puro a entrar no noso peito inunde de sentido o noso amor polo mellor que temos e que non sabemos querer.

Porto vivo

Unha visita á cidade do Porto resulta sempre reconfortante. É un lugar verdadeiramente atractivo e cheo de vida, atravesado por amplas rúas comerciais e ben provisto de bonitos parques e museos.

O entorno do río Douro formado polo tradicional barrio da Ribeira, declarado Patrimonio da Humanidade en 1996; a ponte de Luis I deseñada por un discípulo de Eiffel; e as caves do vinho do Porto xa no concello de Vila Nova de Gaia ofrece un lugar de lecer fantástico e certamente fermoso. Os barcos rabelos, que se encargaban de transportar o vinho desde as quintas da Ribeira do Douro ás caves de Gaia, serven hoxe para levar os numerosos turistas de excursión río arriba.

Completamos o paseo vespertino cunha visita ás caves da Offley, unha casa inglesa como a grande maioría das que se veñen adicando a comercializar o vinho do Porto desde hai séculos. No final da visita, nunha longa mesa e entre grandes bocois de madeira de carballo, puidemos probar dúas modalidades de Porto, un branco aperitivo coñecido como Lacrima e outro tinto dixestivo chamado Ruby moi apropiado para sobremesas como tarta de mazá ou crema de queixo. Ademais mercamos unha botella de Porto Tawny, un tipo de vinho que envellece durante un certo tempo en madeira e que adquire polo tanto un sabor diferente.

Era o Castrove

O Castrove é un dos montes máis importantes da comarca do Salnés, xunto co Xiabre, que está en Vilagarcía. Pertence ao concello de Meis, un dos máis castigados polo lume destes días. Como podedes ollar, desde alí disfrútase dunha vista fabulosa sobre a Ría de Pontevedra posto que unha das ladeiras do monte vai dar directamente a Poio.

Esta fotografía foi tomada o pasado día 10 de abril. Nela pódese comprobar facilmente que o monte sofriu incendios con grande frecuencia nos últimos anos, apenas hai árbores, só matos e algún piñeiro illado. Agora, este novo castigo sobre o Castrove pode ser a estocada definitiva.

Arde Ourense

Vivimos días de pesadelo. Día tras días vaise apagando a nosa feble esperanza. E agora temos o lume ás portas de Ourense, a miña terra. Resulta terrible ollar como as chamas bordean o contorno norte da cidade, avanzando perigosamente cara ás vivendas e poñendo en perigo a miles de persoas.

Ollando esta imaxe está claro que nos atopamos diante dunha guerra con tódalas letras. Estanse a librar batallas en todo o territorio, en Meis, en Oia, en Fisterra, en Mazaricos... Temos que gañar a guerra, esta guerra de apagar o lume. Pero despois do verán hai moitas cousas que cambiar.

É imprescindible repoboar o monte con especies autóctonas que manteñan o sotobosque húmido e refractario aos incendios. Convén recuperar o monte como elemento básico do noso territorio, comprometérmonos todos co seu desenvolvemento, a súa limpeza e a súa conservación. Hai que planificar o territorio doutro xeito, delimitando correctamente as zonas urbanas das zonas de monte. É triste: temos moito monte pero moi pouca fraga. Hai tantas medidas por tomar que non podemos agardar máis. A nosa xeración xa perdeu a súa oportunidade. Deixémoslle unha esperanza á seguinte.

Fahrenheit 451

En días desgraciados de lume quere a casualidade, sempre tan caprichosa, que pasasen nunha canle de pago a adaptación cinematográfica de Fahrenheit 451, a famosa novela de Ray Bradbury.

Trátase dunha historia asombrosa. Sitúamonos nunha sociedade na que os libros están terminantemente prohibidos e agochalos na casa é causa de delito. Os bombeiros non están para apagar o lume senón para prendelo nos libros que van atopando grazas ás delacións dos veciños. A razón ideolóxica para prohibir os libros nesa sociedade do futuro é que son obxectos perniciosos que contan historias falsas, producen infelicidade porque non podemos vivir esas vidas que nos relatan e ademais fan que algúns, despois de ler certas cousas, síntanse máis importantes. E todos teñen que ser iguais. Por iso a televisión si que é permitida, porque uniformiza, iguala e atonta. Habería moito que reflexionar so sobre este feito.

Un deses bombeiros, Guy Montag, deprimido pola súa baleira vida en matrimonio, empeza a sentir curiosidade polos libros, escóndeos na súa casa, empeza a disfrutar, a advertir que detrás de cada libro hai un home, unha vida. Ábrese para el un novo mundo pero tamén o grande perigo de ser descuberto.

A novela, coma a película de Truffaut, convértese nun canto de defensa dos libros, da esperanza e da fraternidade. Un mundo no que a xente cando fala mírase aos ollos.

Fahrenheit 451 (1966)

Dtor: François Truffaut

Int: Oskar Werner, Julie Christie

Cyril Cusack.

Crime

Estou aquí sentado cheirando o aroma do aire envelenado polo fume criminal. Estou abatido e indignado ao mesmo tempo. Estou escoitando as sirenas dos bombeiros. Estou sentindo arrepíos de dor. Estou tendo a impotencia maior da miña vida.

Mentres TODOS os galegos, os das cidades e os das aldeas, non nos convenzamos de que os que queiman os montes son tan criminais como os ladróns, asasinos e terroristas non haberá nada que facer. Mentres haxa a impunidade que hoxe hai cos pirómanos, mentres a xente que convive con eles non os considere o que realmente son, tristemente, non haberá outro futuro mellor para os nosos fillos. É mesmo un problema de moralidade, máis ben da súa ausencia. Indígname a ignorancia daqueles que cren que queimar un monte é unha cousa menor sen maior importancia, que foi a calor, que foi o vento, que ten que ser... Hoxe sinto vergonza de ser galego e dóeme. Espero que mañá aínda siga a existir este país.


Saúde e Terra.

O soño motorizado da Alemaña Oriental

O Trabi foi o mítico automóvil da antiga República Democrática Alemana. Todos os alemáns alén do Muro soñaban con ter un coma este e tiñan que esperar moito desde que o encargaban até que o podían conducir. Hoxe en día convertiuse nun icono romántico dun tempo pasado e mesmo nun souvenir de grande éxito nas numerosas tendas berlinesas espalladas por Unter den Linden.

Non só foi moi habitual velo nas estradas da Alemaña Oriental. Pronto se popularizou noutros países socialistas do seu entorno. O vehículo era ben modesto desde o punto de vista técnico pois era impulsado por un motor de dous tempos con 25 cabalos de potencia. Non superaba os 112 Km/h e era moi contaminante.

Familiarmente aínda hoxe é coñecido co nome de Trabi, diminutivo de Trabant, que era o seu verdadeiro nome e que significa satélite. Foi bautizado así porque no ano 1957, cando comezou a súa fabricación, tamén tivo lugar o lanzamento do satélite Sputnik, un feito de grande trascendencia na carreira espacial entre a Unión Soviética e os Estados Unidos.

Calcúlase que entre 1957 e 1991, ano no que deixou de se producir xa despois da caída do Muro, fabricáronse uns tres millóns de soños motorizados, quero dicir de trabis coma o da fotografía, tomada no pasado mes de xullo nunha tenda de Berlín.

O que parece e non é

Hai xa máis de dez anos, na miña etapa universitaria no País Vasco, elaborei un breve traballo de investigación sobre Falso culpable (The Wrong Man, 1956), un dos filmes menos coñecidos de coñecidísimo Alfred Hitchcock. O protagonista era o fenomenal actor Henry Fonda, a quen debemos algunhas das mellores interpretacións que temos visto xamais na gran pantalla. O filme estaba baseado en feitos reais e sorprendeu a Hitchcock cando os leu na revista Life. Era o típico caso da confusión de identidades, un asunto polo que Hitchcock sentía especial atracción e que plasmou nalgunhas das súas películas como Coa morte nos talóns (North by Northwest, 1959). Naquela historia mesturábanse criminais e espionaxe, neste caso un honrado pai de familia é confundido por un perigoso ladrón e criminal e por casualidades ben fatídicas acaba na cadea mentres a súa muller remata nun hospital psiquiátrico trastornada pola situación.
É unha película que vale a pena ver aínda que non ten moito en común co resto dos filmes do director británico. Non hai nin intriga nin suspense, o filme mantén un tono serio e sobrio xa desde a presentación que fai o propio Hitchcock. Se Henry Fonda está fantástico como Manny Balestrero o personaxe da súa dona atacada polos nervios é un fantástico traballo de Vera Miles, outra loira que obsesionaba a Hitchcock.

Djangology

Django Reinhardt fue el más importante guitarrista de la historia de la música. Su dominio del instrumento de las seis cuerdas fue asombroso. A los 18 años sufrió un accidente que transformó por completo su vida. El carromato en el que vivía junto a su familia a las afueras de París se incendió y las graves quemaduras inutilizaron varios de sus dedos para siempre. A pesar de ello y con firme determinación Django inventó un nuevo sistema para colocar los dedos en la guitarra aprovechando bien sólo aquellos que podía mover. Su proeza no tiene límites. Si te acercas a su sonido inigualable comprenderás a esos que dicen de un músico: ha creado un estilo propio. Django sigue siendo admirado en todo el mundo. Algunos artistas famosos como Woody Allen siempre que tienen oportunidad no paran de recordarnos su devoción hacia él.

En París formó The Quintet of Hot Club of France, cuyas grabaciones son quizás las más celebradas de su carrera, especialmente al unir su inimitable sonido al virtuosismo del violinista Stephane Grapelli. Probó también fortuna en América después de la guerra en una gira con Duke Ellington y siempre fue fiel a su tradición gitana. Falleció en 1953.

Una lambic en Bruselas

Las cervezas belgas tienen una buena fama muy merecida. Lo que más llama la atención es su inmensa variedad. Las hay de muy diferentes sabores, de diversas graduaciones, de una fermentación o de dos fermentaciones, etc. El pasado mes de febrero visité Bruselas y no me pude resistir a la tentación de probar por lo menos alguna de las especialidades belgas. Yo, que soy un amante de la cerveza, que en Alemania me pongo las botas y que en la República Checa soy devoto de una pivo de Staropramen, tenía que hacerlo.
En un extremo de las Galerías Saint Hubert de Bruselas se encuentra una cervecería muy conocida llamada 'A la mort subite'. Su nombre procede de un juego de naipes que allí era frecuente y hoy en día incluso da nombre a una marca de cerveza propia. En el local, que mantiene ese gusto por lo antiguo, existe un espejo en el que figuran las variedades de cerveza disponible y todos sus precios actualizados. Además resulta un lugar muy acogedor en el que merece la pena cenar a base de omelettes y grandes rebanadas de pan con mantequilla y jamón de las Ardenas.
Me decanté por la cerveza típica de Bruselas, la lambic. Su sabor es muy diferente a las cervezas que estamos acostumbrados a tomar aquí en España. No me entusiasmó pero me resultó curioso probarla. Tenía un sabor agridulce. Fue divertido.

Lembranzas de Lariño

O Día de Galiza aproveitamos para facer unha excursión desde Vilagarcía de Arousa á praia de Carnota. Se digo excursión é porque fixemos un rodeo importante bordeando case toda a costa da fermosa península do Barbanza. Sempre que penso en excursións vóltame á cabeza a atractiva idea de facer un percorrido por toda a costa galega desde A Guarda até Ribadeo, aínda que xa case a coñezo toda.
Á volta, pola tarde, fixemos unha paradiña no faro de Lariño, que está pegado á praia. Foi algo triste contemplar a ausencia daqueles piñeirais nos que de neno merendaba cos meus pais e os meus irmáns despois dunha tarde de praia. Apenas quedan uns poucos piñeiros. Son as tristes sorpresas ás que non me quero acostumar.
O paraíso perdido da infancia vai lamentablemente unido ao paraíso perdido da natureza.

Poquito fútbol

Se acabó el Mundial y parece que algo se muere en el alma.
Sin embargo, en esta ocasión hemos visto muy poquito fútbol, muy poquita calidad. En contraste con ello, la Copa del Mundo ha movido a millones de personas, ha arrastrado masas a las calles de medio mundo y ha sentado ante el televisor a cantidades inimaginables de espectadores.

Los que hemos tenido la suerte de asistir a algunos de los últimos partidos del campeonato hemos advertido in situ que las selecciones semifinalistas apenas han jugado un buen partido en todo el torneo e incluso algunas ni eso.

Alemania ha sido una excelente anfitriona y ha demostrado al mundo su inigualable capacidad para organizar este tipo de grandes eventos deportivos. Su afición se ha entregado como ninguna. El país entero se ha movilizado y la bandera tricolor alemana ha ondeado en todas las casas, coches y rincones del territorio germánico.
Sin embargo, su equipo nacional ha resultado, a mi juicio, una decepción notable. En los partidos de cuartos de final ante Argentina y en semifinales ante Italia ha demostrado no saber a qué jugaba. Con dos líneas de cuatro bien juntas trató de detener los anárquicos ataques argentinos para confiar toda su suerte en la habilidad y rapidez de Klose y en el peligro por banda de Odonkor. Ballack ha sido, junto con Lampard -compañeros ahora en el Chelsea- una de las grandes decepciones. Podolski, nombrado mejor jugador joven del torneo, no ha pasado de ser un muchacho voluntarioso y espoleado por una grada poco exigente.
En definitiva, mucha entrega pero escasa o nula calidad técnica y táctica.
Italia, que vino a poner las cosas en su sitio en Dortmund ante Alemania, desplegó en ese partido lo mejor que puede dar de sí. Un Lippi valiente dio entrada a Gilardino y Del Piero manteniendo en el terreno a un inexistente Totti. El resultado en la prórroga con goles del sorprendente Grosso y la puntilla de Del Piero vino a hacer justicia después de las clarísimas ocasiones de Gilardino y Zambrotta, ambas repelidas por la madera.
El buen fútbol de Italia en Dortmund se esfumó por completo en la final de Berlín. Apareció el equipo asustado y sin recursos que nos temíamos. Una segunda parte nula de los italianos que apenas sabían sacar la pelota al medio de su terreno con un Pirlo perdido y un Toni luchador pero ineficaz. La salida al campo de De Rossi incrementó el número de despropósitos de los italianos.
En frente, una Francia que presionaba y llegaba con cierta facilidad al borde del área transalpina. Solamente el excelente partido de Cannavaro, que incompresiblemente no fue premiado como el mejor del partido- pudo frenar lo que en buena lid debería haber sido una victoria fácil para Francia.
El cabezazo de Zidane y su consiguiente expulsión más que desequilibrar el juego en favor de Italia lo que provocó fue la inestabilidad psicológica de los galos que se vieron finalmente en la tanda de penaltis sin Zizou ni Henry, los dos grandes soportes del grupo. Los italianos estuvieron perfectos desde los 11 metros y la Copa del Mundo se fue para Italia.
Portugal, la otra semifinalista, ofreció un espléndido juego de combinación y velocidad pero un nulo acierto en el remate. Pauleta no es delantero para un equipo que quiera llegar a una final. El equipo se sustentó en el magnífico hacer de Ricardo en portería, Carvalho y Meira en el centro de la defensa, un Maniche fenomenal en defensa y ataque, y la habilidad de Deco, Cristiano Ronaldo y Simao. Figo apenas mostró su calidad en contados centros y físicamente se le notó muy bajo. El lateral derecho Miguel trato de penetrar por su banda pero sin demasiado acierto mientras que por la izquierda Nuno Valente demostró sus enormes carencias.

Los más destacados por equipo:

Italia: Cannavaro, Pirlo, Grosso
Francia: Zidane, Henry, Ribery
Alemania: Lehmann, Lahm, Odonkor
Portugal: C.Ronaldo, Maniche, Deco