28 feb 2007

A historia do meu bisavó (IV)


A comezos de 1928 o meu bisavó Pegerto Nóvoa Álvarez seguía a ser o propietario da Pescadería Viguesa situada na rúa da Paz. Na prensa daqueles días seguían a aparecer as habituais gacetillas publicitarias que Pegerto tivo que pagar para promocionar o seu negocio:


Invitados por nuestro particular amigo don Pegerto Nóvoa, propietario del acreditado establecimiento «Pescadería Viguesa» (...) hemos visitado el establecimiento, admirando una magnífica cámara frigorífica, de acreditada marca de los Estados Unidos, que el señor Nóvoa, entusiasta de todo progreso industrial, hizo instalar en su negocio”.

La Región. 31 de maio de 1928.


A pescadería foi o primeiro negocio no que Pegerto permaneceu por máis dun ano. Parecía, por fin, que atopaba unha ocupación na que sentar cabeza para ben dunha Gumersinda, a súa dona, que tivo que sacrificarse moito e sobrelevar as veleidades dun home tan inconstante.


En outubro de 1929 Pegerto inicia a venda dun variado tipo de mariscos e dirixe unha recomendación cara os "señores sacerdotes" coa intención de que lle fagan chegar os seus pedidos a través dos empregados das casas de autos. Era esta so unha mostra máis da habilidade comercial do meu bisavó para percibir con claridade cáles poderían ser os consumidores habituais dos seus produtos.

23 feb 2007

A España de hai cen anos


Ando ultimamente moi entretido co primeiro volume da Historia de España en el Siglo XX de Javier Tusell. Este primeiro tomo comeza coa crise de finais do século XIX e remata coa proclamación da Segunda República en abril de 1931. A obra, detallada aínda sendo unha edición de bolso, complétase con outros tres volumes, os adicados á República, o Franquismo e a Transición.

Resulta interesante entrar na máquina do tempo e coñecer a España de hai cen anos. Sentín curiosidade por adentrarme nunha etapa da historia tan pouco coñecida, polo menos para min, e que tivo tanta importancia nos acontecementos posteriores.

A obra de Tusell abarca moi diversos temas: o papel de Alfonso XIII e do exército, o sistema político de turnos entre liberais e conservadores, o caciquismo, o catalanismo, o desenvolvemento económico, a neutralidade de España na Primeira Guerra Mundial e as súas consecuencias, o papel que xogaron os intelectuais, etc.

E non está de máis coñecer a relevancia dalgunhas das figuras políticas máis importantes daquela época, varias delas galegas como os presidentes José Canalejas e Eduardo Dato, ambos asasinados por anarquistas, ou Montero Ríos, da xeración anterior e tamén presidente do goberno. Igualmente faise referencia ao movemento agrarista que se produciu en Galiza coa intención de eliminar os foros a que estaban sometidas as terras e que liderou Basilio Álvarez, do que habería que falar con máis detalle.

Outras personalidades importantes da época quedan ben retratadas nesta obra: Sagasta, Silvela, Maura, Cambó, Moret, Alba, o Conde de Romanones, etc.

Tusell faleceu no 2005 e nos últimos anos da súa vida foi moi crítico co chamado revisionismo dalgúns autores moi pouco consistentes que parten de presuncións para elaborar as súas teorías, a antítese do que debe ser un bo historiador.

22 feb 2007

Barcelona ès bona


Vinte anos sen ir a Barcelona son moitos anos, tantos que case da vergonza. Se a miña memoria non erra foi alá polo verán de 1983 con dez anos recén cumpridos que cheguei á cidade condal. Aquela Barcelona non se parece en nada a esta, pero para sermos xustos tampouco eu me parezo moito a aquel neno de dez anos.

A primeira gran diferenza xa está na maneira de chegar alí. Esta vez fun confortablemente en avión coa miña Marta ao Aeroporto do Prat. Aquel verán de 1983, despois de visitar Madrid, pasara uns días cos meus pais e os meus irmáns nunha pequena aldea de Tarragona chamada Saifores. Meu pai fora invitado a un congreso pedagóxico que reunía mestres de toda España e fora organizado pola educadora Marta Mata, falecida o ano pasado e que xa daquela formaba parte do Consello Escolar do Estado.

Foi a propia Marta Mata a que nos levou a Barcelona no seu dous cabalos. As miñas lembranzas mestúranse porque xa estivera alí sendo aínda máis pequeno o verán anterior a entrar no colexio. Pero non podo esquecer o Tibidabo, o Museo de Cera, o Zoo da Ciudadela e as pombas da Praza de Cataluña. Case 24 anos! Meus pais sempre foron moi viaxeiros e non imaxinaban unha viaxe sen nós: Porto, Lisboa, Madrid, Barcelona, Santander, Bilbao... Estoulles agradecido de por vida.

A rúa máis emblemática de Barcelona segue a ser a das Ramblas, que se divide en Rambla de Canaletas, Rambla dels Estudis, Rambla de les Flors, Rambla dels Caputxins, Rambla de Santa Mònica e Rambla de Mar co seu Monumento a Colón. Por suposto hai cousas que non cambian e esa é a esencia de Barcelona.

Hai en Barcelona un interesante debate entre a permanencia dunhas señas de identidade veneradas mundialmente coma os diversos edificios deseñados por Gaudí e a aparición de novos lugares como a Torre Agbar ou o Fórum. Non fai falla sinalar que preferimos a primeira Barcelona, a da Pedrera e a Casa Batlló, A Sagrada Familia e o Parque Güell á do Fórum, que serviu para prolongar a Diagonal até o mar (a zona é coñecida como Diagonal Mar) facendo brotar un conxunto de rañaceos desprovistos de calquera traza orixinal que leve a imaxinar que un está en Barcelona.

Existen moitas Barcelonas. Moitos galegos viven alí e pasa algo parecido ao que ocorre en Bilbao. Ter un familiar en Barcelona pode significar que vive en Reus, Granollers ou Manresa, para nós todo aquelo é Barcelona. Ter un familiar en Bilbao non impide que viva en Barakaldo, Santurtzi ou Galdakao, todo é Bilbao.

Vale por hoxe con esta postal dunhas ramblas invernais pero ateigadas de turistas igualmente.

15 feb 2007

Blanco-Amor novelista


Proseguimos na autoimposta tarefa de esbozar algunhas das personalidades máis relevantes da Historia contemporánea de Ourense. Pode que Eduardo Blanco-Amor sexa o mellor novelista que ten dado esta terra. Desde logo iso é opinábel. O que non se pode discutir é que Blanco-Amor foi o que convertiu a cidade de Ourense en personaxe literario dun xeito máis maxistral.

Nos últimos anos estanse a destacar outras facetas artísticas de Blanco-Amor, ademais da narrativa, como por exemplo a fotografía, da que era un grande amante.

Blanco-Amor non tiña fácil encaixe no Ourense de comezos de século e foi na Arxentina, terra mítica para os galegos, onde o noso autor desgranou a súa vida e o seu traballo soñando sempre con Galiza.

Nacera en 1897 nunha casa da rúa Lepanto na que hoxe unha placa lembra tal feito. Sendo moi novo entrou a traballar na redación do xornal conservador El Diario de Orense e coñeceu as tertulias de finais dos anos 10, nomeadamente a de Risco e os colaboradores de La Centuria. En 1917, sendo porteiro da Inspeción de Primeiro Ensino de Ourense é suspendido de emprego e soldo. En 1919 marcha a Arxentina para regresar a finais dos anos 20 como corresponsal do diario La Nación.

Regresou a Galiza xa nos anos 60 e sofreu grandes penurias das que tan so uns poucos o aliviaron. Morreu en Vigo en 1979.

A súa novela máis coñecida é, sen dúbida, A esmorga. O Milhomes e o Bocas son quizais dous dos personaxes máis lembrados da narrativa galega, máis popularizados aínda grazas á adaptación teatral de Sarabela nos anos 90.

En Ourense, ademais, cheos de orgullo por unha novela tan achegada ao lugar (coma as novelas de Dostoievski no seu San Petersburgo) colocáronse hai anos uns fermosos azulexos con deseños e textos da novela e cada ano realízase un roteiro polos lugares máis famosos percorridos por aqueles esmorgantes de ficción que ben parecen ser de carne e óso.

Con ser coñecida A esmorga, quero determe noutra novela da mesma grandeza, Xente ao lonxe. Nela, o trasfondo segue a ser Ourense, ou mellor dito, a súa transfiguración literaria, Auria. Pero tamén se transfiguraron algúns personaxes e lugares da cidade.

Non pretendo elaborar ningunha teoría nin nada semellante. Ademais, o propio Blanco-Amor é moi claro no prólogo útil á novela: "Os trastocamentos cronolóxicos ou as dislocacións doutro tipo, non son de esquezo ou non curanza sinón de propio intento". Blanco-Amor refírese ás súas sublembranzas para xustificar o uso de tal ou cal topónimo ou antropónimo. So quero amosar a miña curiosidade acerca dos supostos parecidos entre ficción e realidade e averiguar qué sucedeu no camiño entre unha e outra.

Blanco-Amor foi tremendamente exhaustivo na ambientación da novela: os lugares, os personaxes, os comercios, os xornais... parecen gardar moitas semellanzas coa realidade histórica. Ou trabúcome moito se imaxino que o Marqués de Nugallá da novela é unha lembranza do Conde de Bugallal, ministro de Facenda do partido conservador? A ironía que conleva polo seu significado (nugallán: preguizoso, vago) permítenos advertir quizais as intencións do novelista.

Desde este punto de vista a novela ofrece inmensas posibilidades de averiguación. Quizais non se trate deso, quizais soamente sexa un pasatempo sen sentido.




"-Eso asegún, porque eí tes ao máis novo dos do comercio do Aubonmarché que, con vintesete anos ten cinco fillos..."

14 feb 2007

Sempre Ben-Cho-Shey


Penso que está por facer un verdadeiro museo-biblioteca-enciclopedia que sirva para divulgar de xeito didáctico a vida e a obra das máis importantes figuras literarias, artísticas, sociais e políticas que ten dado a nosa querida Auria. Desde un Xan da Cova e o seu curiosísimo trampitán (Que sería del se chegara a ter o seu propio blog?) até o recoñecido José Ángel Valente ou as irmás Pura e Dora Vázquez, pasando evidentemente polos Risco, Otero e Cuevillas da Xeración Nós, a tertulia do Roma, os artistiñas do Volter, etc, etc.

Entre todos eles cabería reservar un lugar de honra a un ourensán nacido a finais do século XIX chamado Xosé Ramón Fernández-Oxea, pero moito máis coñecido por Ben-Cho-Shey, o seudónimo que empregou para firmar as súas crónicas da Guerra de Marrocos que enviaba por telégrafo á redación do diario agrarista La Zarpa, fundado en xullo de 1921.

Ben-Cho-Shey dedicou grande parte da súa vida á defensa da cultura e identidade de Galiza. Sentía unha forte pena ao contemplar como un país renunciaba á súa personalidade. Foi ademais un magnífico investigador das nosas tradicións, da etnografía galega, da nosa historia. Comezou sendo mestre de primaria e continuou os seus estudos na Escola Superior de Maxisterio de Madrid, cidade na que viviu durante moitos anos xa despois da guerra e desde a que impulsará calquera iniciativa encamiñada a apoiar a cultura do país.

A finais dos anos 20 viaxa a Francia, Bélxica e Holanda pensionado polas Deputacións galegas para perfeccionar a súa formación pedagóxica. Alí comproba de primeira man o emprego de metodoloxías diferentes as habituais en España e coñece a realidade socio-lingüística daqueles países, o que lle levará a facerse algunhas reflexións acerca da presenza da lingua galega na educación.

De volta, no ano 1929, publica en La Región algúns artigos moi interesantes nos que se aprecian os seus temas de maior interese naquel momento:


"Comentarios
A FALA NA ESCOLA

Mentiría si dixese que me gorentou o derradeiro artigo que Luis Bello adicou a Galicia. Confeso que eu agardaba de il outra cousa mais en consonancia co’a sua historia de home liberal, comprensivo e limpo de prexuicios; mais a o enfrentarse co a cuestión do idioma xurde n-il o centralismo lingüístico pol-o que tanto agarimo sinten as xentes da Meseta.
Pouco importa que disfrace o asunto e procure levalo ó terreo practicista para sacar a secuencia de que o ensiño debe facerse en castelán. Por riba de todo pra nos, pra os que loitamos pol-a persoalidade de Galicia, está esa afirmación que senta Bello: «Nin Cataluña, nin en Vasconia a xente se avergoña de falar a sua lingoa. Somentes en Galicia o idioma ten categoría». E contra de esta categoría é contra do que imos todol-os galegos que levamos a Galicia no corazón. Y-o único xeito de desfacer a lenda aldraxante é o levar a escola o idioma que se fala na casa.
Bello, esquecendo sin dúbida que o problema de Galicia é o de todol-os pobos que abdican da sua persoalidade, afirma que é mais fácele o ensiñar o castelán que o arrincar os galegos do prexuicio que teñen para o seu idioma. Nos, quizais trabucados, coidamos que é todo o contrario. Pro a favor noso temol-a esperencia do pobo irlandés, que tamén se avergoñaba da sua lingoa e hoxe rehabilitouna; e non somentes de Irlanda, senón tamén de Flandes, e de Checoeslovaquia, e de Ukrania, e de Georgia pobos todos que gracias a un réxime de goberno comprensivo e humán chegaron á reivindicazón dos idiomas que viviran días tristes de aldraxe y-esquecemento nas xa recuadas épocas de asoballamento imperialista.
Tampouco pensamos que Unamuno teña razón a o decir que é unha «niñería» o coidar que un pobo podía ter duas lingoas domésticas. Esta afirmación podía pasar no 1902 cando a xente coidaba de boa fe que chegaría a falarse no mundo o esperanto; pro hoxe que vivimos días de recoñecemento da persoalidade étnica e lingüística dos pobos pequenos resulta infantil o discutir o bilingüismo cando éste medra puxante en Suiza y-en Bélxica, que da a casualidade de seren dous dos países que mais adiante van en custiós pedagóxicas.
Cando un nemigo do cultivo das lingoas rexionás quer combatir o seu emprego nas escolas deixa sempre de lado o aspecto sentimental, a faceta cordial, que para nos é a mais importante, e arrincándose pol-o rexistro pragmático dí que se debe falar y-ensiñar en castelán por ser o idioma mais espallado. Por esta misma razón podríase aconsellar o ensiño do inglés ou do chino. Pro ainda así temos razón os que non queremos abandoar o galego, pois o galego-portugués fálase nas cinco partes do mundo; y-a emigración galega o mesmo se dirixe cara Hispano-América que cara o Brasil; y-o luso-galaico é o idioma da tan gabada ruta aérea que partindo de Lisboa vai pol-as Azores e Cabo Verde a Fernando de Noronha y-o Brasil.
Un home que como Luis Bello adica a sua vida a espertal-o amor pol-a escola, sabe todo esto; e porque o sabe sospeita que desintamos da sua opinión os xóvenes que loitamos por Galicia. Pro é que –aunque a certos galegos lles pareza mentira– todol-os homes do Centro, ainda os de mais talento como Bello, sufren ofuscaciós en canto se lles toca a o idioma; cousa que a nos parécenos moi ben porque defenden o seu. ¡Y-ogallá todol-os galegos fixeramos o mesmo co a nosa lingoa!


BEN-CHO-SHEY

La Región, 12-09-1929.

12 feb 2007

O cinema alemán en tres letras


UFA. Baixo esas siglas coñécese a máis importante productora cinematográfica alemana da historia. A Universum Film AG foi fundada no Ministerio da Guerra no ano 1917, en plena Primeira Guerra Mundial, co obxectivo de impulsar a cinematografía alemana e de realizar filmes de propaganda bélica. A empresa estatal aliouse con capital privado e así un grupo de banqueiros e algúns sectores industriais colaboraron na súa fundación.

A pesares das súas limitadas pretensións artísticas, a UFA pronto comezou a producir películas máis populares e entretidas coma Carmen e Madame Dubarry dun moi novo Ernst Lubitsch. Ademais, a compañía inaugurou o seu grandioso Ufa-Palast am Zoo, no coñecido distrito berlinés en 1919, o que pronto se convertiría no máis importante teatro de todo o país e o escenario onde tiñan lugar as máis relevantes estreas cinematográficas.

O feito de fusionarse en 1922 coa Decla-Bioscop aínda acrecentou máis a calidade dos seus filmes pois incorporáronse ao plantel figuras como Fritz Lang e o productor Erich Pommer, o verdadeiro impulsor da compañía nos anos seguintes. A UFA foi a grande productora dos difíciles anos da República de Weimar e unha das poucas compañías que foi quen de facer fronte aos grandes estudios de Hollywood.

En 1926 a UFA entra en crise e moitos dos seus grandes actores e directores coma os mesmos Lang e Pommer ou F.W. Murnau, Emil Jannings e Conrad Veidt marchan cara a EE.UU. Ao ano seguinte, a productora, que xa era completamente privada, vai ser controlada por Alfred Hugenberg, o ultranacionalista magnate da prensa alemana e un dos maiores apoios nos anos vindeiros do partido nazi. Con Hugenberg, nos filmes da UFA comeza a sentirse o seu contundente ultranacionalismo que xa adianta o que está por vir.

Coa chegada do cinema sonoro a UFA alcanza en 1930 un dos seus máis clamorosos éxitos adaptando a novela de Heinrich Mann titulada O profesor Unrat, que no cine vaise chamar O anxo azul (Der Blaue Engel). Da dirección encárgase o vienés Josef von Sternberg, retornado dos EE.UU. xunto co protagonista Emil Jannings e unha Marlene Dietrich que aproveitaba de que xeito o seu primeiro papel principal nun filme sonoro.

11 feb 2007

Bird´s dreams


Non son nin un connaisseur nin un grande apaixoado do jazz pero confeso que ás veces disfruto escoitando esta música tan auténtica e sentida. Tampouco todo o jazz me atrae pero hai certos artistas que teño entre os meus preferidos e un deles é Charlie Parker.

Lembro que a primeira vez que vin o nome de Charlie Parker foi durante os meus anos de instituto. Estabamos a ler Las armas secretas, o libro de relatos de Julio Cortázar. O primeiro texto titulábase El perseguidor e era unha fermosa homenaxe ao célebre saxofonista, un perseguidor de soños, de novos sons, de novas formas de facer música, un dos creadores do be bop, un dos máis importantes artistas do século XX.

O relato contaba como un músico obsesionado (Parker) non era quen de conseguir todo o que rebulía na súa cabeza e a frustración que elo lle ocasionaba:

"Esto ya lo toqué mañana, es horrible, Miles, esto ya lo toqué mañana".


Nos anos 40 o estilo musical que predominara na década anterior, o swing, entrou en crise. As grandes orquestras de Glenn Miller e Benny Goodman alcanzaran un tremendo éxito entre a poboación branca dos EE.UU. pero o estilo xa non daba máis de si, non había lugar para a innovación artística.

Parker foi un innovador, como moitos outros músicos da súa xeración. A década dos 40 foi o tempo da improvisación, das jam sessions nas que se podía tocar o que se quixera. Foi o tempo tamén dos primeiros estilos alternativos e rebeldes. Así non sorprende que os escritores da Beat Generation como Jack Kerouac adorasen a Charlie Parker e a súa maneira de facer música.

Bird, como era coñecido por todos, viviu unha vida chea de excesos co alcohol e as drogas. Cando morreu unha noite mirando a televisión só tiña 35 anos pero tiña o corpo dun home de máis de 60.