Ramón Otero Pedrayo foi o cronista do tempo fuxido, testemuño vivo dunha época que ía morrendo diante dos seus ollos, deixando atrás oficios e costumes, lugares e persoas. Con nostalxia non disimulada, don Ramón adoitaba tomar a pluma estilográfica para lembrar ese pasado en contos e artigos xornalísticos.
Antes de existiren os coches de liña, os veciños das aldeas e das vilas ourensás movíanse dun lugar a outro en carros de cabalos, un medio de transporte condenado a morrer coa aparición do motor de explosión no último cuarto do século XIX. Don Ramón, nos seus anos mozos, foi cliente habitual das carruaxes que aínda ían desde o Carballiño a Ourense pasando por Trasalba. Moitos anos despois destas viaxes o patriarca das nosas letras lembraba, nun artigo publicado en La Región, a un dos máis coñecidos maiorais das terras do Arenteiro, Andrés Mares Pereira, falecido en México en agosto de 1953.
O MAYORAL
VERBAS DO MESTRE
Cando xa lle branquexaban moitos fíos de cañas na moura barba, o señor Andrés, decatouse das voltas do mundo e tivo o acordo decisivo que outros teñen na mocidá ou morren sin ter endexamais: a visión imperiosa d'unha nova forma de vida. E, secreamente, ben pensados os pro e os contra, camiñou pros Estados Unidos, afeitouse a barba e traballou n'unha fábrica chegando aixiña a ser un bon obreiro, un esforzo coscente, refreusivo, na grande enerxía ordeada dos homes de Nordamérica, que Walt Witman fai anos cantou.
Deixaba outra poesía. Pol'o pronto non volvía a vista tras de sí. Era un home. Cecais hoxe, decorrido'los anos non teña vergonza d'unha saudade cando o sol sachando as neboeiras lle leve lembranzas d'outras neboeiras da mañán.
Seu oficio faguiao madrugar c'as estrelas. Apenas o lombo da serra Madanela locía c'un soave violeta dinantes do abrente oubidoso. C'un cantar nos beizos entraba na coadra quente, abrigada. Os cabalos saudábano ledamente vibrantes do ledo contento de baixar as encostas galopando. O Andrés, ca sua chiqueta de pana vixilaba o coche, animaba os viaxeiros que chegaban c'a door terrible da madruga si eran cibdadaos, ou c'a rexa detremiñazón enérxima dos señores da aldea diante un novo día, e rubido no pescante c'o primeiro berro e o primeiro trallazo iba espertando as ruas do Carballino i-esparexendo pol'a campía a múseca graciosa dos axonxeres. O cantar da carreteira.
C'os coches as carreteiras figuraban máis novas, feitas d'onte, ainda non acostumadas a ser das terras que cruzaban. Os carromateiros acordábanse do tempo das bestas enfiadas c'os pelexos ó lombo, pol'as chairas da serra do Ribeiro e Sant-Yago, de Sant-Yago ó Ribeiro e coidaban ver a estrada aberta pra que eles folgaran dormindo na infinda recta das costas e das revoltas. O coche traguía unha velocidade burguesa, un progreso que non asustaba as quietas esceas dos antergos. Algús fidalgos e cregos e todo'los labregos non entraban pol'a novidade do coche. Os primeiros pol'o que tiña de cousa obrigada, de amingoamento do rango que da o sair a cabalo cando a un lle peta, camiñar divagatorio, independente como o rituro dos pazos. Os paisanos pol'a mesma razón e por non gastar os cartiños. Ainda se non beilaba a peseta nas aldeas. Total que no coche solo viaxaban señoritos, de volta da cobranza das rendas, recaudadores dos trabucos, algún crego sempre faguendo a críteca das parroqueas do camiño, as señoras que se mareiaban, o señor que faguia proieutos e gostaba de comer nas fondas d'Ourens co gallo de mercar un sombreiro ou visitar os fillos no colexio.
O Andrés d'endo seu pescante, nemetido a pedagoxía das rubilas e baixadas, tiña tempo pra mandar a marcha sonora do armatoste, pra cavilar e pro disfroite das cousas da popularidá. De cada porta, de cada tenda, salian a lle faguer un encárrego. Fose teas, cartas, pan carne, pescado, angueiras de banca, cobros e pagos, recados, regaliños; todo collía na arqueta do coche e na vasta memoria do Andrés que endexamais apontaba nin esquencia ren foran us miles de pesetas pra unha leria d'un groso mercader de Dacón ou o carrete fino pr'a costureira de Listanco. As mulleres saudábano con sorrires e grazas, os homes ofrecíanlle cigarros e vasos de viño branco. Trataba a todos con xentil familiaridá. Abrazaba rindo as patronciñas sin dentes e latricaba cos abades e cos médicos. Cada día a terra chaira e farta do Carballiño e as casas de Dacón, o pino onde escomenzaba a longa i-encostada rua de Maside, o baixo val de Punxín, as voltas d'Arrabaldo, a fonte d'Untes, o movemento do Ponte d'Ourens, asegún fora inverno ou vrán, con choiva ou sol, espertaban o fino comentario, a maxinación lembradora do Mayoral. Sabía os contos dos ladrós, as traxedias da casiña escuvrenada (sic) e comesta de loureiros, o señorío dos pazos mirados ao lonxe no agarimo das quebradas, os sitios onde choutaban as perdices, onde o viño era millor e cando paraba de ferver. As primeiras follas marelas dos negrillos traguianlle un sorbio d'outonia, mais o cantar o cuco nas regatas fondas a risa do Andrés era máis forte e máis leda. D'Ourens soilo coñecia a mañán trafagueira, chea de paisanaxe, as tendas, as oficiñas, pois a prima tarde cando os señores iban pro Liceu xa o coche saia botando chispas pol'os croyos da Porta do Concello pr'apañar a noitiña diantes as loces do Carballiño.
O Andrés estaba orgulloso da sua barba, da sua terra e do seu coche. Hastra que se falou dos autos e istes bichos mecánecos, coches sin alegria nin cabalos comenzaron a runfar pol'as carreteiras. Outros cocheiros resistíronse bravamente. O Andrés non era tipo pra figura arcáica ou pintoresca... as primeras canas na moura barba, dixo adeus ás fontes e as mulleres que lle confiaban encargos, e camiñou pr'as Américas. Sin remordemento, sin crítica de vello outras angueiras lle dan pan e seguridade. Bó exempro da xornaleira enerxia galega, sempre pra adiante. Mais e líceto sospeitarlle nas mañás de neboeiras e unha saudade das sonoras voltas e revoltas da carreteira do Carballiño.
RAMÓN OTERO PEDRAYO.
(La Región, 13 de setembro de 1953)
(Na imaxe, o Pazo de Trasalba.)
No hay comentarios:
Publicar un comentario