O Ateneo do 36 e don Juan José Gil

O 3 de maio de 1936 inaugurouse o Ateneo de Ourense cunha conferencia impartida polo doutor Gregorio Marañón (1887-1960) que levaba por título El Padre Feijoo y sus amigos. Non foi este o primeiro ateneo da cidade pois xa houbera outro nos anos dez, impulsado polos profesores do Instituto. A súa vida, coma a do anterior, foi moi breve posto que a guerra, fin de tantas boas cousas, acabou tamén violentamente coas súas ilusións.

A conferencia inaugural tivo lugar no Teatro Losada. Os directivos barallaron a posibilidade de invitar a Pío Baroja e mesmo se entrevistaron con el. Tamén trataron de traer a Ourense a José Ortega y Gasset, pero non tiveron éxito. O día da inauguración, Marcelo Macías (1843-1941), como presidente honorario aos seus 92 anos de idade, ocupaba a cabeceira da mesa nun xesto de fondo significado pois o crego de Astorga xa fora o presidente do vello Ateneo do ano 14 e semellaba transmitir así ese legado en favor da cultura aos novos impulsores, entre eles o seu presidente Ramón Otero Pedrayo, que mantivo sempre unha estreita relación de afecto polo seu mestre até o punto de elaborar a biografía Vida del Doctor Don Marcelo Macías y García pouco despois da súa morte. No seu Libro dos amigos afirma Otero: "Foi o meu mestre e meu amigo. Ninguén entre os nados tivo para min maior engado pola beleza da palabra, a confianza da intelixencia e seguridade das formas."

Sinala Marcos Valcárcel na súa obra A Cidade da Xeración Nós (1995) que xa en 1935 se iniciaran as xestións para constituir o novo Ateneo e que en marzo do 36 publicouse o seu primeiro manifesto. A institución contaba con 300 socios e reunía a toda a intelectualidade de Ourense.

A primeira directiva estaba formada polas seguintes personalidades:

Presidente de Honra: Marcelo Macías
Presidente: Ramón Otero Pedrayo
Vicepresidente: Julián Bravo
Secretario: José Navas
Vicesecretario: Leopoldo L. Teijeiro
Tesoureiro-contador: Vicente Bóveda
Bibliotecario: Juan José Gil
Vocal 1º: José Fernández Borrajo (destituido do seu cargo no Instituto despois do 18 de xullo)
Vocal 2º: Eligio Núñez (mestre e dirixente da ATEO, fusilado en Vilariño Frío no outono do 36 xunto a Jacinto Santiago).

Quero determe na figura do bibliotecario Juan José Gil pois trátase do meu tío avó, a quen sen embargo non coñecín pois faleceu moi novo en 1948. Foi un destacadísimo alumno no Instituto de Ourense durante os anos vinte. Alí conseguiu o premio extraordinario de ingreso ademais de premios en Historia Universal, Preceptiva Literaria, Historia da Literatura, Ética e Dereito, Psicoloxía e Lóxica, Física, Química, Fisioloxía e Hixiene, e Historia Natural. Logrou o premio extraordinario do grao de bacharel.

Orientou a súa carreira ao Maxisterio formándose no Plan Profesional da República. Foi mestre interino en Arcos, Vilamartín de Valdeorras e Xamirás, na parroquia celanovense de San Xurxo de Acevedo do Río. Fixo as súas prácticas profesionais na escola de Bobadela, no concello de Canedo. Foi tamén secretario da Xuventude Republicana e bibliotecario do Orfeón Unión Orensana antes de selo do Ateneo. Despois de pasar o proceso de depuración imposto polos vencedores na guerra foi confirmado na súa praza de Bobadela. Casou en 1941 con María Isabel Suárez, quen felizmente aínda vive.

(Na imaxe, de esquerda a dereita: Antonio Machado, Gregorio Marañón, José Ortega y Gasset e Ramón Pérez de Ayala. Trátase da célebre fotografía tomada o 14 de febreiro de 1931 nun teatro de Segovia na presentación da Agrupación al Servicio de la República.)